Synesthesia

Mae synesthesia yn ffenomen ganfyddiadol lle mae ysgogiad un llwybr synhwyraidd neu wybyddol yn arwain at brofiadau anwirfoddol mewn ail lwybr synhwyraidd neu wybyddol. Gelwir pobl sy'n adrodd hanes gydol oes o brofiadau o'r fath yn synesthetwyr. Mae ymwybyddiaeth o ganfyddiadau synesthetig yn amrywio o berson i berson.^[1] Mewn un ffurf gyffredin o synesthesia, a elwir yn synesthesia lliw graffem, ystyrir bod gan lythrennau neu rifau lliw cynhenid.^[2][3] Mewn synesthesia dilyniant gofodol, mae gan rifau, misoedd y flwyddyn, neu ddyddiau'r wythnos union leoliadau yn y gofod (er enghraifft, gall 1980 fod "ymhellach i ffwrdd" na 1990), neu gallant ymddangos fel map tri dimensiwn (clocwedd neu wrthglocwedd).^[4][5] Gall cysylltiadau synesthetig ddigwydd mewn unrhyw gyfuniad ac unrhyw nifer o synhwyrau neu lwybrau gwybyddol.^[6]

Nid ydym yn gwybod llawr am sut y mae synesthesia yn datblygu. Awgrymwyd bod synesthesia yn datblygu yn ystod plentyndod pan fydd plant yn ymgysylltu'n ddwys â chysyniadau haniaethol am y tro cyntaf.^[7] Mae'r rhagdybiaeth hon - y cyfeirir ati fel rhagdybiaeth gwactod semanteg - yn esbonio pam mai'r ffurfiau mwyaf cyffredin o synesthesia yw lliw graffem, a dilyniant gofodol. Fel rheol, dyma'r cysyniadau haniaethol cyntaf y mae systemau addysgol yn gofyn i blant eu dysgu.

Cydnabuwyd anawsterau wrth ddiffinio synesthesia.^[8][9] Mae llawer o wahanol ffenomenau wedi'u cynnwys yn y term synesthesia ("undeb y synhwyrau"), ac mewn sawl achos mae'n ymddangos bod y derminoleg yn anghywir. Gall term mwy cywir ond llai cyffredin fod yn ideasthesia.

Yr achos cynharaf o synesthesia a gofnodwyd yw o'r academydd a'r athronydd o Brifysgol Rhydychen John Locke, a wnaeth, ym 1690, adroddiad am ddyn dall a ddywedodd iddo brofi'r lliw ysgarlad pan glywodd sŵn utgorn. Fodd bynnag, mae anghytuno os ddisgrifiodd Locke enghraifft wirioneddol o synesthesia neu a oedd yn defnyddio trosiad.^[10] Daeth y cyfrif meddygol cyntaf gan y meddyg Almaeneg, Georg Tobias Ludwig Sachs ym 1812.^[11][12] Daw'r term o'r Roeg Hynafol σύν syn, "gyda'n gilydd", ac αἴσθησις aisthēsis, "teimlad".^[13]

1. ↑ Campen, Cretien van (2009) "The Hidden Sense: On Becoming Aware of Synesthesia" TECCOGS, vol. 1, pp. 1–13."Archived copy" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 8 July 2009. Cyrchwyd 18 February 2009.CS1 maint: archived copy as title (link)
2. ↑ "Anomalous perception in synesthesia: a cognitive neuroscience perspective". Nature Reviews Neuroscience 3 (1): 43–52. January 2002. doi:10.1038/nrn702. PMID 11823804.
3. ↑ "Neurocognitive mechanisms of synesthesia". Neuron 48 (3): 509–20. November 2005. doi:10.1016/j.neuron.2005.10.012. PMID 16269367.
4. ↑ Galton F (1880). "Visualized Numerals". Nature 21 (543): 494–5. doi:10.1038/021494e0. https://zenodo.org/record/1429243.
5. ↑ "Images of numbers, or "When 98 is upper left and 6 sky blue"". Cognition 44 (1–2): 159–96. August 1992. doi:10.1016/0010-0277(92)90053-K. PMID 1511585.
6. ↑ "How Synesthesia Works". HowStuffWorks. 1970-01-01. Cyrchwyd 2016-05-02.
7. ↑ Mroczko-Wąsowicz A.; Nikolić D. (2014). "Semantic mechanisms may be responsible for developing synesthesia". Frontiers in Human Neuroscience 8: 509. doi:10.3389/fnhum.2014.00509. PMC 4137691. PMID 25191239. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4137691.
8. ↑ Nikolić D (2009). "Is synaesthesia actually ideaesthesia? An inquiry into the nature of the phenomenon". Proceedings of the Third International Congress on Synaesthesia, Science & Art, Granada, Spain, April 26–29. http://www.danko-nikolic.com/wp-content/uploads/2011/09/Synesthesia2009-Nikolic-Ideaesthesia.pdf.
9. ↑ Simner J (2012). "Defining synaesthesia". British Journal of Psychology 103 (6): 1–15. doi:10.1348/000712610X528305. PMID 22229768. https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/12435588/Defining_synaesthesia.pdf.
10. ↑ Jewanski, Jörg; Day, Sean A.; Ward, Jamie (2009). "A Colorful Albino: The First Documented Case of Synaesthesia, by Georg Tobias Ludwig Sachs in 1812". Journal of the History of the Neurosciences: Basic and Clinical Perspectives 18 (3): 293–303. doi:10.1080/09647040802431946. PMID 20183209. https://www.researchgate.net/publication/41563417.
11. ↑ Herman, Laura M. (2018-12-28). "Synesthesia". Encyclopaedia Britannica. Cyrchwyd 2019-01-25.
12. ↑ Konnikova, Maria (2013-02-26). "From the words of an albino, a brilliant blend of color". Scientific American. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-09-20. Cyrchwyd 2019-01-25.
13. ↑ Ward, Ossian (10 June 2006) The man who heard his paint box hiss in The Telegraph. Retrieved 3 December 2018