Prvi svjetski rat

Prvi svjetski rat
Prvi svjetski rat
Datum	28. juli 1914 – 11. novembar 1918.
Lokacija	Evropa, Afrika, Bliski istok
Sukobljene strane
Francuska; Britansko carstvo; Ruska Imperija (1914-17); Kraljevina Italija (1915-18); Sjedinjene Američke Države; Japan; Kraljevina Srbija; Rumunija (1916-18); Belgija; Kraljevina Grčka (1917-18); Portugal (1916-18); Kraljevina Crna Gora (1914-16); Brazil (1916-18)	Njemačko carstvo; Austro-Ugarska; Osmanlijsko Carstvo; Kraljevina Bugarska (1915-18)
Komandanti
Raymond Poincaré; Georges Clemenceau; Ferdinand Foch; H. H. Asquith; David Lloyd George; Nicholas II; Antonio Salandra; Vittorio Orlando; Woodrow Wilson;	Wilhelm II; Paul von Hindenburg; Erich Ludendorff; Franz Joseph I; Karl I; İsmail Enver; Ferdinand I
Vojne jedinice
15 000 000; 8 317 000; 5 200 000; 5 000 000+; 4 000 000; 660 000; 420 000; 267 000; 250 000; 40 000+; 33 000; Ukupno: 39 087 000+	13 000 000; 7 800 000; 2 000 000+; 1 200 000+; Ukupno: 24 000 000+
Žrtve
Ubijenih:; 5 525 000; Ranjenih:; 12 831 500	Ubijenih:; 4 386 000; Ranjenih:; 8 388 000

Prvi svjetski rat bio je globalni rat uglavnom vođen na teritoriji Evrope^[1]^[2] a koji je započeo 28. juna 1914. godine i trajao do 11. novembra 1918. godine. Od vremena izbijanja do početka Drugog svjetskog rata, nazivan je jednostavno svjetski rat ili Veliki rat, a nakon toga Prvi svjetski rat, termin koji se uglavnom i koristi. U Americi je prvobitno nazvan Evropski rat ali se i danas često naziva Veliki rat (eng. Great War). Sa 70 miliona mobilisanih vojnika, od čega njih 60 miliona u Evropi, rat se s pravom smatra kao jedan od najvećih ratova u historiji čovječanstva.^[3]^[4] Kao rezultat ratnih aktivnosti stradalo je 9 miliona vojnika i 7 miliona civilnih žrtava. Bio je to jedan od najsmrtonosnijih sukoba u historiji, koji je otvorio put velikim političkim promjenama, uključujući i revolucije u mnogim zemljama.^[5]

Rat se vodio između velikih svjetskih ekonomskih sila^[6] koje su bile svrstane u dva suprotna saveza: Saveznici (Velika Britanija, Francuska i Rusija) i Centralne sile (Njemačka i Austro-Ugarska). Ovi savezi su se reorganizirali i uključili su više država u rat: Italija, Japan i SAD su se pridružile Saveznicima a Osmanlijsko carstvo i Bugarska Centralnim silama.

Iako je oživljavanje imperijalizma glavni uzrok, neposredni povod za rat je bio atentat na austrijskog nadvojvodu Franza Ferdinanda, prijestolonasljednika Austro-Ugarske, od strane srpskog nacionaliste Gavrila Principa u Sarajevu 28. juna 1914. godine. Ovo je pokrenulo diplomatsku krizu kada je Austro-Ugarska isporučila ultimatum Srbiji.^[7]^[8] U toku jedne sedmice, velike sile su bile u ratu, a sukob se proširio širom svijeta.

Dana 28. jula, Austro-Ugarska je objavila rat i pokrenula invaziju na Srbiju.^[9]^[10] Rusija se mobilizirala, Njemačka je napala neutralnu Belgiju i Luksemburg prije polaska na Francusku, a Velika Britanija je objavila rat Njemačkoj. Francuska je zaustavila njemačku vojsku na svojoj granici, i ta granica će biti poznata kao zapadni front, koji će se vrlo malo promijeniti sve do 1917. godine. U međuvremenu, na istočnom frontu, ruska vojska je bila uspješna protiv Austro-Ugarske, ali je zaustavljena od strane Njemačke. U novembru 1914. godine Osmanlijsko carstvo se pridružilo ratu, otvorivši frontove na Kavkazu, Sinaju i Mezopotamiji. Italija i Bugarska su ušle u rat 1915. godine, Rumunija 1916. a SAD 1917. godine.

Rat je proizveo revoluciju u Rusiji u martu 1917. godine i naknadnu revoluciju u novembru, što je dovelo do primirja između Centralnih sila i Rusije. Dana 4. novembra 1918. godine Austro-Ugarska je pristala na primirje. Njemačka koja je imala problema sa revolucionarima pristala je na primirje 11. novembra 1918. godine čime je okončan rat pobjedom saveznika.

Do kraja rata, četiri glavne imperijalne sile - Njemačko carstvo, Ruska Imperija, Austro-Ugarska i Osmanlijsko carstvo - prestale su da postoje. Države nasljednice su izgubile značajnu teritoriju. Karta Evrope je ponovo nacrtana, s nekoliko obnovljenih ili stvorenih nezavisnih država. Liga naroda je formirana s ciljem sprečavanja ponavljanja ovakvih užasnih sukoba. Ovaj cilj nije uspio. U oslabljenim državama obnovio se evropski nacionalizam i njemački osjećaj poniženja doprinio je porastu fašizma i stvaranja uvjeta za Drugi svjetski rat.

^ "READ: The First World War as a Global War (article)". Khan Academy (jezik: engleski). Pristupljeno 24. 7. 2023.
^ "First World War | National Army Museum". www.nam.ac.uk (jezik: engleski). Pristupljeno 24. 7. 2023.
^ Keegan 1998, str. 8.
^ Bade i Brown 2003, str. 167–168.
^ Willmott 2003, str. 307.
^ Willmott 2003, str. 10–11.
^ Taylor 1998, str. 80–93
^ Djokić 2003, str. 24.
^ Evans 2004, str. 12.
^ Martel 2003, str. xii ff.

[1] "READ: The First World War as a Global War (article)". Khan Academy (jezik: engleski). Pristupljeno 24. 7. 2023.

[2] "First World War | National Army Museum". www.nam.ac.uk (jezik: engleski). Pristupljeno 24. 7. 2023.

[FOOTNOTEKeegan19988-3] Keegan 1998, str. 8.

[FOOTNOTEBadeBrown2003167–168-4] Bade i Brown 2003, str. 167–168.

[FOOTNOTEWillmott2003307-5] Willmott 2003, str. 307.

[FOOTNOTEWillmott200310–11-6] Willmott 2003, str. 10–11.

[AJPT2-7] Taylor 1998, str. 80–93

[FOOTNOTEDjokić200324-8] Djokić 2003, str. 24.

[FOOTNOTEEvans200412-9] Evans 2004, str. 12.

[FOOTNOTEMartel2003xii_ff-10] Martel 2003, str. xii ff.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]