1960au

Roedd y 1960au yn cael ei weld fel degawd chwyldroadol, gyda newidiadau anferth a ddylanwadodd ar ffasiwn, cerddoriaeth ac agweddau pobl ifanc tuag at gymdeithas. Roedd llawer yn amau syniadau gwleidyddol a chymdeithasol eu rhieni ac yn fwy parod i holi a herio syniadau a’r drefn draddodiadol. Gwelodd y degawd ymgyrchoedd, grwpiau ymgyrchu a phrotestio, yn enwedig ymhlith pobl ifanc a myfyrwyr, a oedd yn awyddus i leisio eu barn ar bynciau fel hawliau pobl dduon, hawliau menywod, hawliau pobl hoyw, yr amgylchedd ac i feirniadu rôl ac ymyrraeth y Llywodraeth. Yn America, bu llawer yn protestio yn erbyn rôl America yn Rhyfel Fietnam, a gwrthododd y bocsiwr Cassius Clay yr alwad gyffredinol i fod yn filwr. Bu actorion fel Jane Fonda hefyd yn protestio’n gyhoeddus yn erbyn ymyrraeth America yn y sefyllfa wleidyddol yn Fietnam. Roedd disgwyliadau a dealltwriaeth pobl o ystyr hawliau sifil a dyletswydd filwrol yn cael eu herio a’u chwalu.

Roedd yn ddegawd lle heriwyd disgwyliadau cymdeithas ynghylch ffasiwn dillad, cerddoriaeth, cyffuriau, rhywioldeb, ffurfioldeb ac addysg. Mae’n aml yn cael ei labelu fel degawd y ‘Swinging Sixties’ oherwydd yr ymlacio a fu mewn tabŵs cymdeithasol yn y cyfnod hwn a’r datblygiad mewn amrywiaeth eang o gerddoriaeth; o adfywiad mewn cerddoriaeth werin i chwyldro’r Beatles, i eiriau caneuon Bob Dylan a Paul Simon a oedd yn fwy mewnddrychol.

Dominyddwyd gwleidyddiaeth y cyfnod gan y gwrthdaro rhwng UDA a’r Undeb Sofietaidd, sef y Rhyfel Oer, a’r ‘râs i’r gofod’ a ddatblygodd rhwng y ddau arch-bŵer.^[1] Bu ymgyrchoedd uniongyrchol di-drais gan yr SNCC (Student Nonviolent Coordinating Committee) a’r SCLC (Southern Christian Leadership Conference) yn protestio dros hawliau sifil a diwygiadau cymdeithasol. Brawychwyd y byd gan nifer o lofruddiaethau yn ystod y degawd, fel llofruddiaeth John F. Kennedy yn 1963, ond pasiwyd ei ddiwygiadau o ran hawliau sifil i bobl dduon a gofal iechyd i’r bobl hŷn a phobl dlawd gan ei olynydd Lyndon Johnson. Cafodd llofruddiaeth Martin Luther King yn 1968 effaith ysgytwol ar gymdeithas UDA, gan ddiffinio natur dreisgar gwleidyddiaeth y cyfnod. Yn Ewrop roedd mudiadau cymdeithasol newydd yn datblygu ac roedd protestiadau Mai 1968 yn Ffrainc yn crisialu gwrthwynebiad y genhedlaeth ifanc tuag at gyfalafiaeth, materoldeb, sefydliadau traddodiadol a dominyddiaeth America. Bu’n rhaid i’r Arlywydd Charles de Gaulle ffoi o’r wlad am gyfnod.^[2]

1. ↑ "Maes y Gad i Les y Wlad: 1939-1959 | Llyfrgell Genedlaethol Cymru". www.llyfrgell.cymru. Cyrchwyd 2020-09-24.
2. ↑ Erlanger, Steven (2008-04-29). "May 1968 - a watershed in French life". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2020-09-24.