Bangladesh

Bangladesh

Arwyddair	Beautiful Bangladesh
Math	gwladwriaeth sofran, gweriniaeth y bobl, gwlad
Enwyd ar ôl	Bengaleg
Prifddinas	Dhaka
Poblogaeth	169,356,251
Sefydlwyd	26 Mawrth 1971
Anthem	Amar Sonar Bangla
Pennaeth llywodraeth	Sheikh Hasina Wazed
Cylchfa amser	Amser Safonol Bangladesh, UTC+06:00, Asia/Dhaka
Gefeilldref/i	Nisshin
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Bengaleg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	De Asia
Gwlad	Bangladesh
Arwynebedd	147,570 ±1 km²
Gerllaw	Bae Bengal
Yn ffinio gyda	Myanmar, India
Cyfesurynnau	24.01667°N 89.86667°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Bangladesh
Corff deddfwriaethol	Jatiya Sangsad
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Bangladesh
Pennaeth y wladwriaeth	Mohammad Shahabuddin
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Bangladesh
Pennaeth y Llywodraeth	Sheikh Hasina Wazed
Crefydd/Enwad	Islam, Hindŵaeth, Bwdhaeth, Cristnogaeth
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$416,265 million, $460,201 million
Arian	Bangladeshi taka
Canran y diwaith	4 ±1 canran
Cyfartaledd plant	2.1
Mynegai Datblygiad Dynol	0.661
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad yn Ne Asia yw Bangladesh (Bengaleg: বাংলাদেশ^[1]) yn swyddogol Gweriniaeth Pobl Bangladesh. Hi yw'r wythfed wlad fwyaf poblog yn y byd, gyda'i phoblogaeth yn fwy na 163 miliwn mewn ardal o 148,560 km sg (57,360 mill sg), gan ei gwneud yn un o'r gwledydd mwyaf poblog yn y byd. Mae Bangladesh yn rhannu ffiniau tir ag India i'r gorllewin, i'r gogledd, a'r dwyrain, Myanmar i'r de-ddwyrain, a Bae Bengal i'r de. Mae Coridor Siliguri yn ei gwahanu o drwch blewyn oddi wrth Nepal a Bhutan, ac o Tsieina gan dalaith Indiaidd Sikkim yn y gogledd. Canolbwynt economaidd, gwleidyddol a diwylliannol y genedl yw Dhaka, y brifddinas a'r ddinas fwyaf. Chittagong, y porthladd mwyaf yw'r ddinas ail-fwyaf.

Mae Bangladesh yn ffurfio rhan fwyaf a dwyreiniol o ranbarth Bengal.^[2] Yn ôl y testunau hynafol Indiaidd, Rāmāyana a Mahābhārata, roedd Teyrnas Vanga yn bwer llyngesol cryf. Yng nghyfnodau hynafol a chlasurol isgyfandir India, roedd y diriogaeth yn gartref i lawer o dywysogaethau, gan gynnwys y Pundra, Gangaridai, Gauda, Samatata, a Harikela . Roedd hefyd yn dalaith Mauryaidd o dan deyrnasiad Ashoka. Roedd y tywysogaethau yn nodedig am eu masnach dramor, cysylltiadau â'r byd Rhufeinig, allforio mwslin mân a sidan i'r Dwyrain Canol, a lledaenu athroniaeth a chelf i Dde-ddwyrain Asia. Ymerodraeth Gupta, Ymerodraeth Pala, llinach Chandra, a llinach Sena oedd y teyrnasoedd Bengali cyn-Islamaidd olaf. Cyflwynwyd Islam yn ystod yr Ymerodraeth Pala, trwy fasnach gyda’r Califfiaeth Abbāsid,^[3] ond yn dilyn concwest y Ghurid dan arweiniad Bakhtiyār Khaljī, sefydlu Swltaniaeth Delhi a phregethu Shah Jalāl yn y gogledd-ddwyrain, ymledodd ar draws y rhanbarth gyfan. Yn 1576, atodwyd y Swltaniaeth Bengal i Ymerodraeth Mughal, ond dim ond am gyfnod byr iawn, a chafodd ei rheoli gan yr Ymerodraeth Sūr.

Fe wnaeth Mughal Bengal, a oedd yn werth 12% o Gynnyrch Mewnwladol Crynswth y byd (diwedd yr 17g), chwifio'r Proto-ddiwydiannu, dangos arwyddion o chwyldro diwydiannol posib,^[4][5] sefydlu cysylltiadau â Chwmni India'r Dwyrain a Vereenigde Oost-Indische Compagnie, a daeth hefyd yn sail y Rhyfel Eingl-Mughal. Yn dilyn marwolaeth yr Ymerawdwr Aurangzēb Ālamgir a'r Llywodraethwr Shāista Khān yn gynnar yn y 1700au, daeth y rhanbarth yn wladwriaeth lled-annibynnol o dan Nawabs Bengal. Gorchfygwyd Sirāj ud-Daulah, Nawab olaf Bengal, gan yr English East India Company ym Mrwydr Plassey ym 1757 a daeth y wlad gyfan o dan reolaeth y Cwmni erbyn 1793.^[6]

Ar ôl i Arlywyddiaeth Prydain yn Bengal wanhau, sefydlwyd ffiniau'r Bangladesh fodern gyda rhaniad Bengal yn Awst 1947 yr un pryd â rhaniad India, pan ddaeth y rhanbarth yn Ddwyrain Pacistan fel rhan o Dominiwn Pacistan.^[7] Yn ddiweddarach, cododd yr awydd am annibyniaeth a daeth cynnydd yn y mudiad o blaid democratiaeth, cenedlaetholdeb a hunanbenderfyniad Bengal, gan arwain at y Rhyfel dros Annibyniaeth Bangladesh ac a arweiniodd at ymddangosiad Bangladesh fel cenedl sofran ac annibynnol ym 1971.

Mae'r Bengaliaid yn ffurfio 98% o gyfanswm poblogaeth Bangladesh. Ceir yno boblogaeth Fwslimaidd fawr sy'n ei gwneud y wlad gyda'r mwyafrif o Fwslimiaid trydydd-fwyaf.^[8] Mae'r cyfansoddiad yn datgan bod Bangladesh yn wladwriaeth seciwlar, wrth sefydlu Islam fel crefydd wladol.^[9] Rhennir y wlad yn wyth rhanbarth gweinyddol a 64 rhanbarth. Er bod y wlad yn parhau i wynebu sawl argyfwng: ffoaduriaid Rohingya,^[10] llygredd ariannol,^[11] ac effeithiau andwyol newid hinsawdd,^[12] Bangladesh yw un o economïau'r byd sy'n tyfu ac yn dod i'r amlwg, ac mae hefyd yn un o'r un ar deg gwlad nesaf, sydd â chyfradd twf CMC go iawn gyflymaf drwy Asia.^[13] Economi Bangladeshaidd yw'r 39ain fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol, a'r 29ain-fwyaf gan PPP.

1. ↑ "English pronunciation of Bangladesh". Cambridge Dictionary. Cambridge Dictionary. Cyrchwyd 26 Mawrth 2020.
2. ↑ Frank E. Eyetsemitan; James T. Gire (2003). Aging and Adult Development in the Developing World: Applying Western Theories and Concepts. Greenwood Publishing Group. t. 91. ISBN 978-0-89789-925-3.
3. ↑ Raj Kumar (2003). Essays on Ancient India. Discovery Publishing House. t. 199. ISBN 978-81-7141-682-0.
4. ↑ Indrajit Ray (2011). Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857). Routledge. tt. 57, 90, 174. ISBN 978-1-136-82552-1.
5. ↑ Shombit Sengupta, Bengals plunder gifted the British Industrial Revolution, The Financial Express, 8 Chwefror 2010
6. ↑ Esposito, John L., gol. (2004). The Islamic World: Past and Present. Volume 1: Abba – Hist. Oxford University Press. t. 174. ISBN 978-0-19-516520-3. Cyrchwyd 29 Awst 2017.
7. ↑ Jacobs, Frank (6 Ionawr 2013). "Peacocks at Sunset". The New York Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Gorffennaf 2012. Cyrchwyd 15 Gorffennaf 2012.
8. ↑ "Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population". Pew Research Center. 7 Hydref 2009. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2019.
9. ↑ The Constitution of the People's Republic of Bangladesh. Ministry of Law, The People's Republic of Bangladesh. Cyrchwyd 17 Mai 2019. Article 2A. – The state religion and Article 12. – Secularism and freedom of religion
10. ↑ Lisa Schlein (3 Mawrth 2020). "Rohingya Refugee Crisis Has Bangladesh, UN Calling for Help | Voice of America – English". VOA News (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Mawrth 2020.
11. ↑ Zafarullah, Habib; Siddiquee, Noore Alam (1 December 2001). "Dissecting Public Sector Corruption in Bangladesh: Issues and Problems of Control" (yn en). Public Organization Review 1 (4): 465–486. doi:10.1023/A:1013740000213. ISSN 1566-7170.
12. ↑ Braun, David Maxwell (20 Hydref 2010). "Bangladesh, India Most Threatened by Climate Change, Risk Study Finds". National Geographic. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Mai 2016. Cyrchwyd 14 Gorffennaf 2017.
13. ↑ "World Economic Outlook Database, April 2020". IMF.org. International Monetary Fund. Cyrchwyd 23 Mai 2020.