Boddi Tryweryn

Roedd Boddi Tryweryn yn 1965 yn ddigwyddiad hynod o ddadleuol. Boddwyd Cwm Tryweryn gan gynnwys Capel Celyn er mwyn creu cronfa ddŵr Llyn Celyn er mwyn darparu trigolion Lerpwl gyda dŵr. Digwyddodd hyn er gwaethaf gwrthwynebiad cyffredinol trigolion Capel Celyn a aeth i brotestio yn Lerpwl.

Gwrthwynebwyd boddi Tryweryn gan 125 o awdurdodau lleol a phleidleisiodd 27 o’r 36 MP's Cymreig yn erbyn ail ddarlleniad y mesur heb unrhyw un yn pleidleisio drosto. Ar y pryd, nid oedd gan Gymru unrhyw swyddfa Gymreig (a gyflwynwyd yn 1964) nac unrhyw ddatganoli.^[1]

Cyn boddi Capel Celyn, roedd yn gymdeithas ddiwylliedig Gymraeg, gan gynnwys capel, ysgol, swyddfa bost a deuddeg o ffermydd a thir a oedd yn perthyn i bedair fferm arall. Roedd 67 o bobl yn byw yno ac roedd yn un o’r cymunedau uniaith Gymraeg olaf yn yr ardal.

Cafodd protestiadau gan bobl leol a ffigurau cyhoeddus amlwg yng Nghymru eu hanwybyddu i raddau helaeth a daeth Capel Celyn (Tryweryn) yn symbol pwerus yn yr ymgyrch dros annibyniaeth Cymru.

1. ↑ "Public Policy and Normative Language: Utility, Community and Nation in the Debate over the Construction of Tryweryn Reservoir". academic.oup.com. Cyrchwyd 2023-04-09.