Camlas Suez

Camlas Suez

Math	camlas i longau
Enwyd ar ôl	Suez
Agoriad swyddogol	17 Tachwedd 1869
Cysylltir gyda	Y Môr Coch, Y Môr Canoldir
Daearyddiaeth
Sir	Llywodraethiaeth Suez
Gwlad	Yr Aifft
Uwch y môr	0 metr
Cyfesurynnau	30.705°N 32.3442°E
Hyd	193.3 cilometr
Rheolir gan	Awdurdodau Camlas Suez
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Camlas enfawr yn yr Aifft yw Camlas Suez (Arabeg:قناة السويس: Qanâ el Suweis) neu'r Camlas Sŵes yng Nghymraeg.^[1][2][3] Mae hi rhwng Port Said (Bûr Sa'îd) ar arfordir y Môr Canoldir a Suez (El Suweis) ar arfordir y Môr Coch ac yn 163 km o hyd.

Gellir mynd ar long o Ewrop i Asia ar y gamlas hon heb orfod mynd o gwmpas Affrica a Penrhyn Gobaith Da. Cyn adeiladu'r gamlas, cludai rhai pobl nwyddau i'r porthladd ar long ac yna dros yr anialwch rhwng y Môr Canoldir a'r Môr Coch ar gefn camel ac wedyn dros y môr eto ar long, ond roedd y rhan fwyaf o'r nwyddau yn mynd o amgylch cyfandir Affrica.

Adeiladwyd camlas Suez rhwng 25 Ebrill, 1859 a 1869 gan gwmni Ffrengig o'r enw Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez dan reolaeth Ferdinand de Lesseps. Roedd y cynllun gan Alois Negrelli, peiriannydd o Awstria ac roedd yr Aifft a Ffrainc yn berchen ar y gamlas. Aeth y llong gyntaf trwyddi ar 17 Chwefror, 1867 ac ar 17 Tachwedd, 1869 cynhaliwyd seremoni agor swyddogol y gamlas. Dywed rhai fod Giuseppe Verdi wedi ysgrifennu'i opera enwog Aida ar gyfer y seremoni hon, ond ni all hynny fod yn wir gan iddi gael ei pherfformio yn Cairo ym 1871 am y tro cyntaf.

Amcangyfrifir i tua 1.5 miliwn o Eifftwyr weithio ar adeiladu'r camlas hon a thua 125,000 ohonyn nhw wedi marw yn ystod y gwaith adeiladu, y mwyafrif ohonynt oherwydd colera.^[4] Some sources estimate that over 30,000 people were working on the canal at any given period, that more than 1.5 million people from various countries were employed,^[5][6] Yn sgîl llawer o ddyledion ariannol yr Aifft, bu'n rhaid iddynt werthu eu rhan o'r gamlas i'r Deyrnas Unedig. Oherwydd hyn, bu lluoedd y DU yn amddiffyn y camlas ers 1882.^[7]

Serch hynny, cipiodd yr Aifft y gamlas yn ôl ar 26 Gorffennaf, 1956 ac o ganlyniad roedd byddin y DU, Ffrainc ac Israel wedi ymosod. Achosodd hyn Rhyfel Suez a barodd am wythnos. O ganlyniad, penderfynodd y Cenhedloedd Unedig mai'r Aifft oedd pia'r gamlas.

O ganlyniad y Rhyfel Chwech Diwrnod ym Mehefin 1967 roedd y gamlas ar gau tan 5 Mehefin, 1975 a chyn 1974 roedd lluoedd cadw heddwch y Cenhedloedd Unedig ar Gorynys Sinai.^[8]

Ar hyn o bryd nid yw'r gamlas mor eang fel y gall llongau sydd yn mynd i gyfeiriadau gwahanol basio ei gilydd, ac eithrio mewn mannau penodol ar hyd y gamlas. Does dim lociau arni, ond mae'n rhy cul i danceri olew enfawr basio. Fodd bynnag, ceir cynlluniau i ehangu'r gamlas.

Teithia tua 15,000 o longau ar hyd y gamlas, tua 14% o deithiau llongau'r byd. Mae taith y gamlas Suez yn cymryd rhwng 11 ac 16 o oriau.

1. ↑ https://www.casgliadywerin.cymru/story/473077
2. ↑ https://www.peoplescollection.wales/sites/default/files/documents/Souvenir%20Brochure%20RJLR%20story.pdf
3. ↑ https://www.peoplescollection.wales/sites/default/files/documents/theheatofthebattle.pdf
4. ↑ Headrick, Daniel R. (1981). The Tools of Empire : Technology and European Imperialism in the Nineteenth Century. Oxford University Press. tt. 151–153. ISBN 0-19-502831-7. OCLC 905456588.
5. ↑ Wilson 1939.
6. ↑ "Le canal de Suez – ARTE". Arte.tv. 13 Awst 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Awst 2011. Cyrchwyd 24 Awst 2011.
7. ↑ "SCA Overview". Suez Canal Authority. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Mehefin 2019. Cyrchwyd 25 Gorffennaf 2019.
8. ↑ "Suez Crisis". History.com. A&E Television Networks. 2009-11-09. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 Mawrth 2019. Cyrchwyd 2019-04-17.