Charles Darwin

Charles Darwin
Ganwyd	Charles Robert Darwin  12 Chwefror 1809  The Mount, Amwythig
Bu farw	19 Ebrill 1882  Down House, Amwythig
Man preswyl	The Mount
Dinasyddiaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Addysg	Baglor yn y Celfyddydau, Meistr yn y Celfyddydau, Legum Doctor
Alma mater	Coleg Crist Coleg Feddygol Prifysgol Caeredin Ysgol Amwythig Prifysgol Caergrawnt Prifysgol Caeredin
Galwedigaeth	daearegwr, fforiwr, awdur teithlyfrau, etholegydd, naturiaethydd, athronydd, ysgrifennwr, botanegydd
Cyflogwr	Y Gymdeithas Ddaearyddol Frenhinol
Adnabyddus am	On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection, On the Origin of Species, The Voyage of the Beagle, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, The Expression of the Emotions in Man and Animals, Insectivorous Plants, The Power of Movement in Plants, The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms
Prif ddylanwad	Thomas Malthus, John Frederick William Herschel, Herbert Spencer, Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon, David Hume, Johann Wolfgang von Goethe, Alexander von Humboldt, Charles Lyell
Tad	Robert Darwin
Mam	Susannah Wedgwood
Priod	Emma Darwin
Plant	Anne Darwin, Francis Darwin, William Erasmus Darwin, Henrietta Darwin, George Darwin, Leonard Darwin, Horace Darwin, Charles Waring Darwin, Elizabeth Darwin, Mary Eleanor Darwin
Perthnasau	Ursula Mommens, Josiah Wedgwood II, Emma Darwin, Robin Darwin, Sarah Darwin
Gwobr/au	Medal Brenhinol, Medal Copley, Urdd Teilyngdod am Wyddoniaeth a Chelf, Cymrawd Cymdeithas y Linnean, Cymrodoriaeth y Gymdeithas Ddaearyddol Frenhinol, Cymrawd y Gymdeithas Frenhinol, Baly Medal, Cymrawd o Gymdeithas Ddaearegol Llundain, Bressa Prize, Doethor Anrhydeddus Brifysgol Leiden, Medal Wollaston, Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi, Medal Darwin
llofnod

Naturiaethwr Seisnig a chwyldrôdd yr astudiaeth o hanes natur a'r cysyniad traddodiadol am natur a hanes y ddynolryw oedd Charles Robert Darwin, F.R.S. (12 Chwefror 1809 – 19 Ebrill 1882). Gosododd y seiliau i ddamcaniaeth esblygiad a hefyd cynigiodd yr egwyddor o darddiad cyffredin fel canlyniad i ddetholiad naturiol. Cyflwynwyd y ddamcaniaeth i'r byd ym 1858 yn y Linnaean Society ar y cyd ag Alfred Russel Wallace ac i'r cyhoedd wedyn yn ei lyfr The Origin of Species, a gyhoeddwyd yn 1859; gwaith enwocaf Charles Darwin.

Yn Awst 1831, astudiodd greigiau Eglwyseg ger Llangollen ac yna ymweliad â Phen y Gogarth yn Llandudno, cyn mynd ymlaen i Gwm Idwal yn Eryri lle sylweddolodd (am y tro cyntaf) fod y Ddaear yn llawer iawn hŷn nag a gredwyd yr adeg honno.^[1][2] Ar ei daith ddaearegol olaf i Gymru, ym 1842, fe ymwelodd â Moel Tryfan ym mhlwyf Llanwnda, lle roedd olion o waddodiad morol wedi eu darganfod ar ffurf cregin; er na chafodd hyd i fwy o'r rhain, fe ddaeth at rai casgliadau ynglŷn â ffurfiant y gwythiennau llechfaen yn yr ardal, sydd ar ongl anarferol.^[3]

Teithiodd Darwin o gwmpas y byd ar fwrdd HMS Beagle ac roedd ei arsylliadau ar Ynysoedd y Galapagos yn bwysig iawn i'w ddamcaniaeth.

1. ↑ "Llun y gofeb ar gyfer ei ymweliad". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-10-16. Cyrchwyd 2008-10-16.
2. ↑ Ei hunangofiant (Saesneg), lle ceir ei stori'n llawn
3. ↑ Cof y Cwmwd, erthygl ar Moel Tryfan, https://cof.uwchgwyrfai.cymru/wici/Moel_Tryfan_(mynydd)