Llenyddiaeth y Dadeni

Rhan o fudiad y Dadeni Dysg yn niwylliant Ewrop y 15g a'r 16g oedd llenyddiaeth y Dadeni. Ymgododd ei nodweddion cynharaf yn yr Eidal yn y 13g a 14g. Nodweddir gan yr adferiad o ddyneiddiaeth a dylanwadau eraill llên glasurol Roeg a Lladin. Lledaenodd gweithiau llenyddol yn gyflym ac ar raddfa eang yn sgil dyfodiad y wasg argraffu ym 1450.

Effeithiodd tueddiadau'r Dadeni ar destun, thema a ffurf. Ymhlith ei brif nodweddion, sy'n gyffredin i gelfyddydau'r Dadeni, yw dynweddiant, diddordeb yn natur, a mytholeg glasurol. Adferai athroniaeth y Dadeni syniadau Platonaidd er budd Cristnogaeth. Yn ogystal aeth llenorion ar drywydd pleser synhwyraidd a mabwysiadant meddylfryd beirniadol a rhesymolaidd yn eu gwaith. O ran yr agweddau ffurfiol, adferai'r traddodiad gorchmynnol (a chanddo'i wraidd yn y Farddoneg gan Aristoteles) ar sail yr egwyddor gelfyddydol o ddynwared. Datblygodd hefyd mathau a ffurfiau newydd ar ryddiaith, megis y traethawd, a mesurau mydryddol megis, er enghraifft gosod y ffurf stroffig i'r soned a'r llinell unsill ar ddeg yn brif fesur y farddoniaeth Eidaleg.

Gosododd Dante, Petrarch a Boccaccio sail i ysblander lenyddol yr Eidal yn y 16g. Llenor blaenaf y ganrif honno oedd Pietro Bembo, meistr y delyneg a'r soned Betrarchaidd ac yn anad dim yn feirniad chwaeth y llên Eidaleg, a lewyrchodd mudiad y Dadeni ar draws cyfandir Ewrop.