Llwybr Llaethog yn awyr y nos

Erthygl am yr Llwybr Llaethog fel y mae'n ymddangos yn awyr y nos yw hon.
Am Alaeth y Llwybr Llaethog fel gwrthrych seryddol, gweler Galaeth y Llwybr Llaethog.
Am y band cerddorol, gweler Llwybr Llaethog (band).

Band llydan o oleuni sydd i'w weld yn disgleirio yn wan ar draws awyr y nos o lefydd tywyll yw'r Llwybr Llaethog. Fe'i gwnaed o oleuni miliynau o sêr.

Mae'r Llwybr Llaethog yn eithaf hawdd i'w weld gyda'r llygad noeth, ymhell o oleuadau trefol; ymddengys fel band sy'n amgylchu'r wybren. Gall oleuadau trefi guddio'r Llwybr Llaethog yn llwyr. Mae'r band yn fwy llydan a mwy disglair mewn rhai rhannau nag eraill, yn enwedig yn y cytserau Sagittarius a Scorpius. Mae'r band yn afreolaidd ac yn torri i ddwy rhan mewn rhai lleoedd.

Mae'r enw Llwybr Llaethog yn tarddu o'r henfyd clasurol, gan ei bod yn edrych yn debyg i ffordd a wneuthwyd allan o laeth. Via lactea (sef ffordd laethog) oedd yr hen enw Lladin, a oedd yn dod o'r enw Groeg galaxías kýklos (γαλαξίας κύκλος), sef cylch laethog.

Un hen enw Cymraeg am y Llwybr Llaethog oedd Caer Gwydion, sy'n gysylltiedig â Gwydion fab Dôn yn chwedlau y Mabinogi. Mae hen enwau eraill yn cynnwys Bwa'r Gwynt, Heol y Gwynt, Llwybr y Gwynt, y Ffordd Laethog, y Ffordd Wen a'r Ffordd Laethwen.^[1]

Edrychodd Galileo Galilei ar y Llwybr Llaethog trwy'i delesgop yn y flynyddoedd 1609 a 1610. Fe welodd bod y Llwybr Llaethog wedi ei chyfansoddi o nifer enfawr o sêr o ddisgleirdeb gwan.^[2]

1. ↑ Geiriadur yr Academi, s.v. "milky" > "the Milky Way"
2. ↑ Arthur Berry, A Short History of Astronomy from the Earliest Times Through the Nineteenth Century (Efrog Newydd: Dover Publications, 1961), t.151