Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg

Cymraeg
Iaith Gramadeg Morffoleg Orgraff Seinyddiaeth Yr wyddor Cymraeg llafar Cymraeg ysgrifenedig Benthyg geiriau
Hanes Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg Cymraeg Cynnar Hen Gymraeg Cymraeg Canol Cymraeg Modern Cynnar Cymraeg Modern Diweddar Hanes siaradwyr, tiriogaeth a statws y Gymraeg Addysg Gymraeg
Diwylliant Cerddoriaeth Eisteddfod Ffilm Llenyddiaeth Theatr Cyfryngau Papurau newydd Radio Rhyngrwyd Teledu
Tafodieithoedd Cymraeg y gogledd Cymraeg y de Y Bowyseg Y Ddyfedeg Y Wenhwyseg Y Wyndodeg Cymraeg y Wladfa Wenglish
Mudiadau a sefydliadau Bwrdd yr Iaith Gymraeg Cymdeithas yr Iaith Y Cymmrodorion Cymuned Merched y Wawr Yr Urdd
WiciBrosiect Cymru
v t e

Digwyddodd trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg yn ystod cyfnod y Rhufeiniaid ym Mhrydain a'r cyfnod wedi iddynt ymadael. Cafodd y Rhufeiniaid, a'u hiaith Lladin, ddylanwad trwm ar y Frythoneg. Wedi ymadawiad y Rhufeiniaid cafwyd cyfnod ansefydlog iawn i drigolion Prydain, heb gyfundrefn ganolog gref, a thramorwyr o bob tu yn ymosod arni neu'n ymsefydlu ynddi. Cymaint y bu'r newid ar y Frythoneg fel y bu iddi esgor ar ieithoedd newydd, sef Cymraeg Cynnar a Hen Gernyweg.

Oherwydd y diffyg tystiolaeth ysgrifenedig, ni ellir dweud yn sicr pryd y cafodd trawsnewidiad y Frythoneg i Gymraeg Cynnar ei gwblhau. Mae'r arysgrif Gymraeg cynharaf sydd wedi goroesi yn dyddio o tua OC 700. Fe'i ceir ar faen coffa sydd yn awr yn eglwys Tywyn, Meirionnydd. Er bod rhai yn meddwl y gallasai'r Gymraeg fod wedi ymwahanu'n bendant o'r Frythoneg yn gynnar yn y 6g, derbynnir amcangyfrif gan y mwyafrif o ysgolheigion fod oes Cymraeg Cynnar yn dechrau yn ail hanner y 6g.

Gan nad oedd y Frythoneg yn iaith ysgrifenedig, tystiolaeth anuniongyrchol yn unig sydd i'r newidiadau a ddigwyddodd iddi wrth iddi gael ei thrawsnewid i'r Gymraeg.^[1]

Mae ieithyddion wedi dyfalu y bu i enwau ac ansoddeiriau'r Frythoneg ffurfiau goddrychol, gwrthrychol, genidol a derbyniol, sef y 'cyflyrau' a oedd yn nodweddu ieithoedd Indo-Ewropeg Gorllewinol yr adeg honno. Roedd gan enwau yn y Frythoneg ffurfiau unigol, deuol a lluosog. Terfyniadau gwahanol ar y geiriau oedd yn gwahaniaethu un ffurf oddi wrth y llall. Roedd cenedl enw Brythoneg yn wrywaidd, benywaidd neu'n ddiryw. Dim ond un ffurf unigol ac un luosog ar enw ac ansoddair sydd gan y Gymraeg, ac ambell i ffurf ddeuol megis dwylo. O ran cenedl, dim ond gwrywaidd a benywaidd a erys yn Gymraeg.

Datblygodd y Gymraeg gyfundrefn newydd o derfyniadau neu newidiadau yn llafariaid bôn y gair i wahaniaethu rhwng geiriau unigol a lluosog, e.e. bardd/beirdd, ac i wahaniaethu rhwng ansoddeiriau sy'n disgrifio enwau gwrywaidd, benywaidd a lluosog, megis gwyn/gwen/gwynion. Cafwyd llawer o newidiadau seiniol yn ystod y trawsnewid. Gellir dirnad proses ffurfio patrymau treiglo yn y newidiadau seiniol. Ceir isod ddisgrifiad o'r trawsnewid a ddigwyddodd i enwau ac ansoddeiriau'r Frythoneg.

1. ↑ Yn ystod y 19eg ganrif dechreuwyd astudio hanes datblygiad ieithoedd a'r perthynas rhyngddynt. Cymerwyd y dystiolaeth ysgrifenedig a oedd ar gael, a'i chymharu â'r hyn a oedd ar gael ar gyfer ieithoedd eraill a ddyddiai o'r un adeg hanesyddol. Dilynwyd felly hynt iaith ar hyd yr oesau. O ddeall patrymau newid ieithyddol mae modd ail-lunio ieithoedd diflanedig. Mae ieitheg gymharol yn adeiladu ar dystiolaeth enwau llefydd a phobl Brythonig, ac ambell i enw cyffredin a gofnodwyd yn Lladin neu yng Ngroeg. Y technegau hyn sydd wedi galluogi ieithyddion i ddirnad peth o eirfa a gramadeg y Frythoneg.