Y Fatican

y Fatican

Status Civitatis Vaticanae (Lladin) Stato della Città del Vaticano (Eidaleg)
Math	gwladwriaeth sofran, dinas-wladwriaeth, clofan, gwlad dirgaeedig, atyniad twristaidd, un o wledydd môr y canoldir, gwlad, religious complex, institutional complex, ardal drefol, cyrchfan i dwristiaid, confessional state
Enwyd ar ôl	Vatican Hill
Prifddinas	y Fatican
Poblogaeth	764
Sefydlwyd	11 Chwefror 1929
Anthem	Inno e Marcia Pontificale
Pennaeth llywodraeth	Fernando Vérgez Alzaga
Cylchfa amser	CET, UTC+01:00, Europe/Vatican
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Eidaleg, Ffrangeg, Lladin
Daearyddiaeth
Arwynebedd	0.49 km²
Yn ffinio gyda	yr Eidal, yr Undeb Ewropeaidd
Cyfesurynnau	41.904°N 12.453°E
Cod post	00120
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Gwladwriaeth Dinas y Fatican
Corff deddfwriaethol	Comisiwn Pontifficaidd Dinas y Fatican
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	pab
Pennaeth y wladwriaeth	Pab Ffransis
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Llywydd y Comisiwn Pontifficaidd
Pennaeth y Llywodraeth	Fernando Vérgez Alzaga
Perchnogaeth	Esgobaeth y Pab
Statws treftadaeth	Safle Treftadaeth y Byd
Manylion
Arian	Ewro
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gwladwriaeth Dinas y Fatican neu'r Fatican yw gwlad annibynnol leia'r byd a phencadlys yr Eglwys Gatholig. Mae wedi ei lleoli yng nghanol dinas Rhufain yn yr Eidal a'r Pab sydd yn ei llywodraethu. Mae gan y ddinas-wladwriaeth hon boblogaeth o tua 764 (26 Mehefin 2023)^[1], ac arwynebedd o ddim ond 44 hectar (110 erw), a phoblogaeth o tua 1000.^[2] Mae hyn yn ei gwneud yn wladwriaeth leiaf y byd, o ran arwynebedd a phoblogaeth.

Saif yn annibynnol o'r Eidal drwy Gytundeb Lateran (1929), ac mae'n diriogaeth benodol o dan "berchnogaeth lawn, goruchafiaeth unigryw, ac awdurdod ac awdurdodaeth sofran" Esgobaeth y Pab.

Mae'n wladwriaeth eglwysig ac yn frenhiniaeth-sacerdotal sef math o ddemocratiaeth a reolir gan y pab sy'n esgob Rhufain ac yn bennaeth yr Eglwys Gatholig.^[2][3] Swyddogion y wladwriaethyw ei chlerigwyr Catholig, sydd o genedligrwydd amrywiol, rhyngwladol. Ar ôl Pabaeth Avignon (1309 – 1437),^[4] mae'r pabau wedi preswylio'n bennaf yn y Palas Apostolaidd o fewn yr hyn sydd bellach yn Ddinas y Fatican, er eu bod weithiau'n byw yn lle hynny ym Mhalas Quirinal yn Rhufain neu fan arall.

Mae'r Babaeth (Saesneg: Holy See) yn dyddio'n ôl i Gristnogaeth Gynnar a dyma brif Babaeth yr Eglwys Gatholig, sydd â thua 1.329 miliwn o aelodau drwy'r byd, sy'n Gristnogion Catholig ac sydd wedi eu bedyddio.

Daeth gwladwriaeth annibynnol Dinas y Fatican i fodolaeth ar 11 Chwefror 1929 drwy Gytundeb Lateran rhwng yr Esgobaeth a'r Eidal, a'i disgrifiodd fel creadigaeth newydd,^[5] nid fel aelod o Daleithiau'r Babaeth (756-1870), a oedd wedi cwmpasu llawer o ganol yr Eidal cyn hynny.

O fewn Dinas y Fatican saif adeiladau crefyddol a diwylliannol fel Basilica Sant Pedr, Capel Sistine, ac Amgueddfeydd y Fatican. Maent yn cynnwys rhai o baentiadau a cherfluniau enwocaf a mwyaf gwerthfawry byd. Canolbwynt y Fatican yw Basilica Sant Pedr, sydd yn ôl traddodiad wedi ei hadeiladu dros y fan lle claddwyd Sant Pedr. Cefnogir economi unigryw Dinas y Fatican yn ariannol gan roddion gan y ffyddloniaid, trwy werthu cofroddion, drwy dâl mynediad i'r amgueddfeydd, a thrwy werthu cyhoeddiadau.

1. ↑ https://www.vaticanstate.va/it/stato-governo/note-generali/popolazione.html.
2. ↑ ^{2.0 2.1} "Holy See (Vatican City)". CIA—The World Factbook. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-06-19. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2011.
3. ↑ "Vatican City". Catholic-Pages.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-03-22. Cyrchwyd 12 Awst 2013.
4. ↑ Including the French anti-popes of the Western Schism
5. ↑ "Preamble of the Lateran Treaty" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 10 Hydref 2017. Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2014.