Yr Ariannin

yr Ariannin

República Argentina
Arwyddair	Curiad eich Rhythm
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad, gwladwriaeth ffederal, cenedl, confessional state
Enwyd ar ôl	arian
Prifddinas	Buenos Aires
Poblogaeth	47,327,407
Sefydlwyd	9 Gorffennaf 1816
Anthem	Anthem Genedlaethol yr Ariannin
Pennaeth llywodraeth	Javier Milei
Cylchfa amser	amser yr Ariannin
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Sbaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	America Ladin, Y gwedydd ABC, De America, De De America, America Sbaenig
Gwlad	Yr Ariannin
Arwynebedd	2,780,400 ±1 km²
Yn ffinio gyda	Bolifia, Brasil, Tsile, Paragwâi, Wrwgwái, y Deyrnas Unedig
Cyfesurynnau	34°S 64°W
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth yr Ariannin
Corff deddfwriaethol	Cyngres Genedlaethol yr Ariannin
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd yr Ariannin
Pennaeth y wladwriaeth	Javier Milei
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd yr Ariannin
Pennaeth y Llywodraeth	Javier Milei
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$487,227 million, $632,770 million
Arian	ars
Canran y diwaith	8.9 ±0.1 canran
Cyfartaledd plant	2.322
Mynegai Datblygiad Dynol	0.842
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae Gweriniaeth yr Ariannin (Sbaeneg: República Argentina  ynganiad ) neu'r Ariannin yn wlad yn ne-ddwyrain De America. Mae'n gorwedd rhwng mynyddoedd yr Andes a rhan ddeheuol y Môr Iwerydd. Mae'n ffinio â Wrwgwái, Brasil, Paragwâi, Bolifia a Tsile. Sbaeneg yw'r iaith swyddogol. Mae'r enwau Sbaeneg a Chymraeg yn dod o'r Lladin argentum ‘arian’, metel gwerthfawr a anogodd yr ymgartrefu cynnar Ewropeaidd. Gelwir person a anwyd yn yr Ariannin yn "Archentwr". Dilynwyd y frwydr dros annibyniaeth (1810-1818) gan ryfel cartref estynedig a barhaodd tan 1861, gan arwain at ad-drefnu’r wlad fel ffederasiwn. Wedi hynny, mwynhaodd y wlad heddwch a sefydlogrwydd cymharol, gyda sawl ton o fewnfudo Ewropeaidd, yn bennaf Eidalwyr a Sbaenwyr, yn ail-lunio ei rhagolwg diwylliannol a demograffig yn radical. Mae gan 62.5% o'r boblogaeth dras Eidalaidd lawn neu rannol,^[1][2] ac mae gan ddiwylliant yr Ariannin gysylltiadau sylweddol â diwylliant yr Eidal.

Cafwyd cynnydd sydyn mewn ffyniant a daeth yr Ariannin yn seithfed genedl gyfoethocaf y byd erbyn dechrau'r 20g.^[3][4][5] Yn ôl Prosiect Ystadegau Hanesyddol Maddison, roedd gan yr Ariannin CMC go iawn ucha'r byd yn ystod 1895 a 1896, ac roedd yn gyson yn y deg uchaf cyn o leiaf 1920.^[6][7] Yn y 2010au roedd yn 71fed yn y byd. Yn dilyn y Dirwasgiad Mawr yn y 1930au, disgynodd yr Ariannin i ansefydlogrwydd gwleidyddol a dirywiodd ei heconomi'n enbyd,^[8] er iddi aros ymhlith y pymtheg gwlad gyfoethocaf am sawl degawd.^[3]

Yn dilyn marwolaeth yr Arlywydd Juan Perón ym 1974, esgynnodd ei weddw a'i is-lywydd, Isabel Martínez de Perón, i'r arlywyddiaeth, cyn cael ei threchu ym 1976. Erlidiodd a llofruddiodd y junta milwrol canlynol filoedd o bobl gwleidyddol, gweithredwyr, a phobl asgell chwith yn y Rhyfel Brwnt, cyfnod o derfysgaeth wladol ac aflonyddwch sifil a barhaodd hyd nes etholwyd Raúl Alfonsín yn arlywydd ym 1983.

1. ↑ Departamento de Derecho y Ciencias Políticas de la Universidad Nacional de La Matanza (14 Tachwedd 2011). "Historias de inmigrantes italianos en Argentina" (yn Sbaeneg). infouniversidades.siu.edu.ar. Se estima que en la actualidad, el 90% de la población argentina tiene alguna ascendencia europea y que al menos 25 millones están relacionados con algún inmigrante de Italia.
2. ↑ "Italiani nel Mondo: diaspora italiana in cifre" [Italians in the World: Italian diaspora in figures] (PDF) (yn Eidaleg). Migranti Torino. 30 April 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 27 Chwefror 2008. Cyrchwyd 22 Medi 2012.
3. ↑ ^{3.0 3.1} Bolt & Van Zanden 2013.
4. ↑ Díaz Alejandro 1970.
5. ↑ Bartenstein, Ben; Maki, Sydney; Gertz, Marisa (11 Medi 2019). "One Country, Eight Defaults: The Argentine Debacles". Bloomberg News. Cyrchwyd 13 December 2019.
6. ↑ Bolt, Jutta; Inklaar, Robert; de Jong, Herman; van Zanden, Jan Luiten (2018). Rebasing 'Maddison': new income comparisons and the shape of long-run economic development (arg. 2018). Maddison Project Database. Cyrchwyd 15 Mai 2020.
7. ↑ "The tragedy of Argentina – A century of decline". The Economist. Cyrchwyd 15 Mai 2020.
8. ↑ "Becoming a serious country". The Economist. London. 3 Mehefin 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Mawrth 2014. Argentina is thus not a "developing country". Uniquely, it achieved development and then lost it again.