Kosmogonio

Kosmogonio, el la greka «kosmo» (mondo) kaj «γί(γ)νομαι / γέγονα» (generi), kutime estas tiele difinita de sciencaj vortaroj aŭ enciklopedioj: Scienco aŭ sistemo pri la formiĝo de la mondo. Paraleldevena kosmologio, de la greka «kosmo» (mondo) kaj «logos» (parolo, scio, scienco), male, koncernas la sciencon pri la ĝeneralaj leĝoj per kiuj la fizika mondo estas komprenebla kaj komprenata.

Sur rakontoj pri kosmogonio sin fondas preskaŭ ĉiuj religioj kaj tradiciaj socioj, sed esee pri la ebla origino de la universo pritraktis ankaŭ filozofoj kaj prisciencaj pensuloj. Oni vidu, porekzemple, la implican kosmogonion de Heziodo kaj la kosmogonian koncepton de Buffon) kaj en la De rerum natura de Lukrecio.

La nombraj legendoj pri la «kreado» aŭ formiĝo aŭ ekstiĝo de la dioj kaj de sociaj institucioj apartenas al la kategorio Mitoj fondantaj, kies aktoroj fundamente rolas kiel idealaj figuroj kaj sentempaj modeloj.

La multego de la rakontoj pri la estiĝo de la mondo, pravigitaj de teorioj pri la origino, ŝajnas obei al neanstataŭebla bezono priskribi kaj eble justigi la radikalajn ŝanĝiĝojn, en la observebla mondo, de la tero kaj de la homaj socioj. Ĉi-rilate antropologoj kiel Mircea Eliade en kosmogonioj kaptas «ekzemplan agado-modelon», nome io arketipa en kiu la ĉefverko de la diversaj kreintoj liveras la devigan modelon imitendan ĉe la homoj.