Kronvirusa malsano de 2019

Ĉi tiu artikolo temas pri la malsano. Por informoj pri la kronvirusa specio, kiu kaŭzas la malsanon, vidu la artikolon SARS-CoV-2.

Kronvirusa malsano de 2019
emerging communicable disease • netipa pneŭmonito • malsano
Portalo pri Medicino
v • d • r

Kovimo aŭ kronvirusa malsano de 2019 (internacie COVID-19 aŭ esperante KOVIM-19^[1]) estas infekta malsano kaŭzata de kronviruso de severa akuta spira sindromo (sarso) 2-a (SARS-CoV-2). La unua konata kazo estis identigita en Vuhano, Ĉinio, en decembro 2019.^[2] La malsano poste disvastiĝis tutmonde, rezultigante daŭrantan pandemion.^[3]

Simptomoj de la malsano varias, sed ofte inkluzivas febron,^[4] tuson, kapdoloron,^[5] lacon, spiran malfacilecon, kaj perdon de flarosento kaj gustosento.^[6][7][7] Simptomoj povas komenci unu ĝis dekkvar tagojn post kontakto kun la viruso. Almenaŭ triono de infektitoj ne havas rimarkeblajn simptomojn.^[8] El tiuj homoj kiu havas simptomojn sufiĉe rimarkeblajn por klasifikiĝi kiel pacientoj, la plejparto (81%) spertas mildajn aŭ moderajn simptomojn (ĝis milda pulminflamo), tamen 14% spertas severajn simptomojn (dispneo, hipoksio, aŭ pli ol 50% pulma okupiĝo en imagoj) kaj 5% suferas mortigemajn simptomojn (spira nefunkcio, ŝoko, aŭ multorgana misfunkcio).^[9] Pli maljunaj homoj havas pli altan riskon de sperto de severaj simptomoj. Iuj daŭras sperti gamon de efikoj (longa COVID) dum monatoj post resaniĝo kaj damaĝo al organoj estis okazinta.^[10] Multjaraj studoj okazas por pluesplori la longatempajn efikojn de la malsano.^[10]

La malsano pasas al homo kiam homo enspiras aeron, kiu enhavas gutetojn kaj partiklojn kun la viruso. La risko enspiri ĉi tiujn estas plej alta kiam homoj estas proksimaj, sed oni ankaŭ povas enspiri ilin de pli longaj distancoj, precipe endome. Infektiĝo ankaŭ povas okazi kiam fluaĵo kun la viruso ŝprucas en la okulojn, nazon aŭ buŝon kaj, malofte, kiam oni tuŝas surfacon kiu surhavas la viruson. Homoj kontaĝas ĝis 20 tagojn kaj povas pasigi la viruson eĉ se ili ne spertas simptomojn.^[11][12]

Kelkaj provmetodoj ekzistas por diagnozi la malsanon. La norma diagnoza metodo estas la malkaŝo de nukleata acido de la viruso acido per inverstransskriba polimeraza ĉena reago (rRT-PCR), pertransskriba plifortigo (TMA) aŭ inverstransskriba permaŝa izoterma plifortigo (RT-LAMP) de nazfaringa viŝo.

Evitigaj rimedoj inkluzivas fizikan aŭ socian distancigadon, kvarantenon, ventoladon de endomaj spacoj, kovradon de tusoj kaj ternoj, manlavado kaj tenado de nelavitaj manoj for de la vizaĝo. Oni rekomendas la uzon de vizaĝaj maskoj aŭ kovraĵoj en publikaj medioj por minimumigi la riskon de transpasigo.

Kvankam oni klopodas krei kuracojn por malhelpi la viruson (kaj pluraj vakcinoj jam estis aprobitaj kaj disdonitaj en variaj landoj), la ĉefa traktado estas simptoma, inkluzivante la traktadon de simptomoj, subtenan prizorgon, izolecon kaj eksperimentajn rimedojn.

1. ↑ 2020-04-02, « KOVIM-19 kaj minoritatoj: UN en Ĝenevo publikigis en Esperanto mesaĝon de Speciala Raportisto », Gazetara komuniko de UEA n-ro 860
2. ↑ "In Hunt for Covid-19 Origin, Patient Zero Points to Second Wuhan Market – The man with the first confirmed infection of the new coronavirus told the WHO team that his parents had shopped there", The Wall Street Journal, 26 February 2021.
3. ↑ "The Secret Life of a Coronavirus – An oily, 100-nanometer-wide bubble of genes has killed more than two million people and reshaped the world. Scientists don't quite know what to make of it.", 26 February 2021.
4. ↑ (April 2021) “Prevalence and characteristics of fever in adult and paediatric patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19): A systematic review and meta-analysis of 17515 patients”, PLOS ONE 16 (4), p. e0249788. doi:10.1371/journal.pone.0249788. 
5. ↑ (November 2020) “Prevalence of Headache in Patients With Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review and Meta-Analysis of 14,275 Patients”, Frontiers in Neurology 11, p. 562634. doi:10.3389/fneur.2020.562634. 
6. ↑ (April 2021) “Prevalence of Olfactory Dysfunction in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Meta-analysis of 27,492 Patients”, The Laryngoscope 131 (4), p. 865–878. doi:10.1002/lary.29286. 
7. ↑ ^{7,0 7,1} (November 2020) “Prevalence and Characteristics of Taste Disorders in Cases of COVID-19: A Meta-analysis of 29,349 Patients”, Otolaryngology–Head and Neck Surgery 165 (1), p. 33–42. doi:10.1177/0194599820981018. 
8. ↑ (January 2021) “The Proportion of SARS-CoV-2 Infections That Are Asymptomatic : A Systematic Review”, Annals of Internal Medicine 174 (5), p. M20–6976. doi:10.7326/M20-6976. 
9. ↑ Interim Clinical Guidance for Management of Patients with Confirmed Coronavirus Disease (COVID-19) (6 April 2020). Arkivita el la originalo je 2 March 2020. Alirita 19 April 2020.
10. ↑ ^{10,0 10,1} . Post-COVID Conditions (11 February 2020). Alirita 12 July 2021.
11. ↑ . Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (11 February 2020). Alirita 6 December 2020.
12. ↑ Clinical Questions about COVID-19: Questions and Answers Centers for Disease Control and Prevention