Nizo

Ĉi tiu artikolo temas pri rabobirdo. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Nizo (mitologio).

Nizo
Nizino
Biologia klasado
Regno: Bestoj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Klaso: Birdoj Aves Ordo: Akcipitroformaj Accipitriformes Familio: Akcipitredoj Accipitridae Genro: Akcipitroj Accipiter
Dunomo
Accipiter nisus (Linnaeus, 1758)
Konserva statuso
Konserva statuso: Malplej zorgiga
Natura arealo  Reproduktaj teritorioj  Ĉiujare prezencoj  Migrado  Vintrejoj
subspecioj
A. n. granti A. n. melaschistos A. n. nisosimilis A. n. nisus A. n. punicus A. n. wolterstorffi
Aliaj Vikimediaj projektoj
Sistematiko en Vikispecioj
Komunejo pri Nizo
v • d • r

La Nizo^[1] (Accipiter nisus) estas specio de rabobirdo el familio de Akcipitredoj kiu inkludas ankaŭ multajn aliajn tagajn rabobirdojn agloj, buteoj kaj cirkuoj.

Maskla plenkreskulo de Nizo havas bluecgrizajn suprajn partojn kaj oranĝecstriecajn subajn partojn; inoj kaj junuloj estas brunaj supre kun bruna strieco sube. La ino estas je ĝis 25% pli granda ol la masklo – unu el la plej grandaj diferencoj inter seksoj el ĉiuj ajn birdospecioj. Kvankam ĝi estas predanto kiu specialiĝas en kaptado de arbaraj birdoj, la Nizo povas troviĝi en ĉiu ajn habitato kaj ofte ĉasas ĝardenajn birdojn en urboj. Maskloj tendencas kapti pli malgrandajn birdojn, nome paruoj, fringoj kaj paseroj; dum inoj kaptas ĉefe turdojn kaj sturnojn, sed kapablas mortigi birdojn pezajn 500 g aŭ eĉ plie.

Temas pri tre disvastigita specio tra la ĉiuj mezvarmaj kaj subtropikaj partoj de la Malnova Mondo, tio estas la tuta Eŭropo (escepte de Islando), Turkio, Siberio, Kopetdago ^[2], la montara regiono inter Ĉinio kaj Barato kaj Nordafriko. Ĝi estas plej ofte loĝanta specio, sed birdoj de pli malvarmaj regionoj nordeŭropaj kaj aziaj migrantas suden vintre tiom malproksime kiel ĝis Nordafriko kaj Barato.

Tiu palearktisa specio nestas en arboj, konstruante novan neston ĉiujare. Ĝi ĉasas birdojn en arbaroj aŭ terkulturitaj zonoj, falante surprize ekde gvatejo aŭ kampobarilo por kapti sian predojn neatendite.

La Nizo reproduktiĝas en taŭga arbaro ĉiatipa, kaj la nesto, ĝis 60 cm larĝa, estas konstruita el bastonetoj en arbo. La ino demetas 4 aŭ 5 palbluajn, brunpunktecajn ovojn; la sukceso de la reproduktado dependas el tio ke ino retenu pezon dum la masklo alportas manĝon. Eloviĝo okazas post 33 tagoj kaj elnestiĝo post pliaj 24 ĝis 28 tagoj.

La proporcio de junuloj supervivantaj sian unuan jaron estas 34%, kun 69% de plenkreskuloj survivantaj el unu jaro al venonta. Mortindico de junaj maskloj estas pli granda ol tiu de junaj inoj kaj la tipa vivodaŭro estas de 4 jaroj, tio estas, averaĝa vivodaŭro de ekzempleroj atingas 4 jarojn. Tiu specio estas nun unu el la plej komunaj rabobirdoj de Eŭropo, kvankam la populacio falis post la Dua Mondmilito. Pesticidoj kun organokloro uzataj por trakti semojn antaŭ planti ilin influis en la birda populacio kaj ties koncentro en la Nizo rekte mortigis kelkajn kaj senkapabligis aliajn; tuŝitaj birdoj demetis ovojn kun malfortaj ŝeloj kiuj rompiĝis dum kovado. Tamen ties populacio rekuperiĝis post la malpermeso de tiaj kemiaĵoj, kaj nun ĝi estas relative komuna, klasita kiel Malplej Zorgiga fare de BirdLife International.

La niza ĉaskutimaro metis tiun specion en konflikton kun homoj dum jarcentoj, ĉefe kun posedantoj de kolomboj kaj bredistoj de kortobirdoj kaj ĉasbirdoj. Ili estis ankaŭ kulpigitaj pro malpliiĝo ĉe la populacioj de paserinoj; scienca esplorado ne trovis ligon inter pliiĝo de Nizoj kaj malpliiĝo de ĉu farmaj ĉu arbaraj birdoj post la Dua Mondmilito. Studoj pri mortoj ĉe kolombobredado trovis, ke la Nizo estis respondeca pri malpli da 1%.

Falkadistoj uzis la Nizon ekde almenaŭ la 16a jarcento; kvankam tiu specio havas reputacion de malfacile trejnebla, ĝi estas ankaŭ aprezata pro sia kuraĝo. Tiu specio aperas en Ĝermana mitologio kaj estas menciita en verkoj de verkistoj kiaj William Shakespeare, Alfred, Lord Tennyson kaj Ted Hughes.

1. ↑ Nizo en vortaro.net
2. ↑ Kopetdagaj duonarbaroj kaj arbarstepo