Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena

Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena
Jatorria
Egilea(k)	Thomas Jefferson eta Timothy Matlack (en)
Argitaratze-data	1776
Izenburua	A Declaration by the Representatives of the United States in America, in General Congress assembled.
Jatorrizko herrialdea	Britainia Handiko Erresuma
Ekoizpen lekua	Hamahiru Koloniak
Ezaugarriak
Hizkuntza	ingelesa
Egile-eskubideak	jabetza publiko eta jabetza publiko
Kokapena
Lekua	Independence Hall
Fikzioa
Erabiltzen du	metodo axiomatiko
Historia
Gertaera nabarmenak	sinatzea — Independence Hall
kronologia
Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena →Articles of Confederation (en)

Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena (ingelesez: United States Declaration of Independence^{[oh 1]}; testuaren izenburuan The unanimous declaration of the thirteen United States of America^{[oh 2]}) Bigarren Kongresu Kontinentalak Pensilvaniako Ganbera Estatalean (orain Independentziaren Aretoan), 1776ko uztailaren 4an Britainia Handiarekin gerran zeuden Hamahiru Koloniek idatzitako agiria da^{[oh 3]}. Agirian esaten da hamahiru estatu subirano eta independente berri bezala definitzen zutela euren burua, eta jada ez zuten britainiar nagusitasuna onartzen^[8]; horren ordez, nazio berri bat osatu zuten: Ameriketako Estatu Batuak. John Adams independentzia-prozesuari ekin zion politikarietako bat izan zen, uztailaren 2an Kongresuak oposiziorik gabeko osoko bilkuran onartutakoa. Batzorde bat (Bosten Batzordea) adierazpen formala idazteaz arduratu zen, eta Kongresuak bi egun geroago bozkatu zuen.

Adamsek batzordea konbentzitu zuen Thomas Jeffersonen esku utz zezan dokumentuaren jatorrizko zirriborroa idazteko lana^[9], Kongresuak azken bertsioa editatu zuen bitartean. Adierazpena, funtsean, azalpen formala zen zergatik hautsi zituen Kongresuak Britainia Handiarekin zituen harreman politikoak uztailaren 2an, Estatu Batuetako Iraultza piztu eta urtebetera baino gehiagora. Hurrengo egunean, Adamsek Abigail emazteari idatzi zion: «1776ko uztaileko bigarren eguna Amerikako historiako garairik gogoangarriena izango da». Hala ere, Independentziaren Eguna bi egun geroago ospatzen da, egun horretan onartu baitzen aldarrikapena.

Uztailaren 4an —testua berretsi ondoren—, Kongresuak Adierazpena hainbat modutan zabaldu zuen. Hasiera batean, John Dunlapen bolantean argitaratu zen^[10], oso zabaldua eta jendeak irakurtzen zuena. Inprimaketa honetarako erabilitako jatorrizko kopia galdu egin da eta baliteke Jeffersonen esku egon izana^[11]. Adams eta Benjamin Franklinen zuzenketen jatorrizko zirriborroa eta Jeffersonek Kongresuan egindako aldaketei buruz egindako ohar gehigarriak Kongresuko Liburutegian gordetzen dira. Deklarazioaren bertsiorik ezagunena —agiri ofizialtzat jotzen den kopia sinatua— Washington D. C.ko artxibo nazionaletan dago ikusgai. Eskuz idatzitako kopia hori uztailaren 19an eskatu zuen Kongresuak, eta abuztuaren 2an sinatu zen^[12].

Deklarazioaren edukia eta interpretazioa ikerketa akademiko askoren xede izan dira. Adibidez, dokumentuak Estatu Batuen independentzia justifikatzen zuen, Jurgi III.a erregearen aurkako aldarrikapen kolonialak zerrendatzean, eta zenbait eskubide natural eta legezko aldarrikatzen zituen, iraultza-eskubidea barne. Independentzia iragartzeko jatorrizko eginkizuna bete ondoren, Adierazpenaren testuari buruzko aipamenak gutxi izan ziren hurrengo urteetan. Abraham Lincolnek bere erretorikaren (1863ko Gettysburgeko diskurtsoan bezala) eta bere politiken ardatz egin zuen. Harrezkero, giza eskubideen aldarrikapen ezagun bihurtu zen, batez ere bere bigarren esaldiagatik: "Bistakoak direlako eutsiko diegu egia hauei: gizon guztiak berdin sortuak direla; Sortzaileak eskubide besterenezinak ematen dizkiela guztiei; besteak beste bizitza, askatasuna eta zoriontasunaren bilaketa.", ingelesezko esaldirik ezagunenetako bat dena^[13] eta «Estatu Batuetako historiako hitzik ahaltsuenak eta kontsekuenteenak» dituena^[14]. Pasarteak eredu moral bat irudikatu zuen, Ameriketako Estatu Batuek betetzeko ahalegindu behar zutena, eta ikuspuntu hori nabarmen sustatu zuen Lincolnek. Haren ustez, Aldarrikapena bere filosofia politikoaren oinarria zen, eta Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioa interpretatzeko printzipioen aldarrikapena zen^[15].

Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Aldarrikapenak antzeko beste dokumentu asko inspiratu zituen beste herrialde batzuetan, eta haren ideiek atxikipena irabazi zuten Herbehereetan, Karibean, Hispanoamerikan, Balkanetan, Mendebaldeko Afrikan eta Erdialdeko Europan 1848 baino lehenagoko urteetan^[16]. Britainia Handiak ez zuen onartu bere kolonia ohien independentzia, gerra itopuntua iritsi zen arte^[17]. 1783ko Parisko Itunak etsaitasunarekin amaitu zuen, eta Amerikako Iraultzaren amaiera izan zen^[18][19].

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found

1. ↑ Boyd 1999, 18 orr. .
2. ↑ Boyd 1950, 315 orr. .
3. ↑ Boyd 1950, 427 orr. .
4. ↑ Young, Alfred F.; Nash, Gary B.; Raphael, Ray. (2011). Revolutionary founders: rebels, radicals, and reformers in the making of the nation. (1st ed. argitaraldia) Alfred A. Knopf ISBN 978-0-307-27110-5. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
5. ↑ Weinstein, Allen; Rubel, David. (2002). The story of America: freedom and crisis from settlement to superpower. DK Publishing ISBN 978-0-7894-8903-6. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
6. ↑ Marion Lena Starkey. (1989). The devil in Massachusetts. Anchor Books ISBN 978-0-385-03509-5. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
7. ↑ (Ingelesez) Snyder, John P. (1969). The story of New Jersey's civil boundaries: 1606-1968. Trenton: Bureau of Geology and Topography, 9 or. OCLC .23824.
8. ↑ Doyle, Don Harrison. (2010). Secession as an international phenomenon: from America's Civil War to contemporary separatist movements. University of Georgia Press ISBN 978-0-8203-3008-2. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
9. ↑ «Digital History» www.digitalhistory.uh.edu (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
10. ↑ «Dunlap Broadside [Declaration of Independence.»] Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
11. ↑ Boyd 1976, 438 orr. .
12. ↑ «Declaration of Independence - A History» web.archive.org 2011-06-23 (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
13. ↑ Lucas, Stephen E.. (1998). «The Rhetorical Ancestry of the Declaration of Independence» Rhetoric and Public Affairs 1 (2): 143–184. ISSN 1094-8392. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
14. ↑ Ellis, Joseph J.. (2007). American creation: triumphs and tragedies at the founding of the republic. Alfred A. Knopf ISBN 978-0-307-26369-8. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
15. ↑ McPherson, James M.. (1990). Abraham Lincoln and the second American revolution. Oxford university press ISBN 978-0-19-505542-9. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
16. ↑ Armitage 2007, 113-126 orr. .
17. ↑ Kohn, Richard H.. (1985). Eagle and sword: the federalists and the creation of the military establishment in America, 1783 - 1802. Free Press [u.a.] ISBN 978-0-02-918350-2. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
18. ↑ Black, Jeremy. (1994). British foreign policy in an age of revolutions 1783-1793. (1. publ. argitaraldia) Cambridge Univ. Press ISBN 978-0-521-45001-0. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
19. ↑ Ritcheson, C. R.. (1983). «The Earl of Shelbourne and Peace with America, 1782-1783: Vision and Reality» The International History Review 5 (3): 322–345. ISSN 0707-5332. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).