Back Oerknal Afrikaans Urknall ALS ቢግ ባንግ Amharic Big Bang AN बिग बैंग ANP الانفجار العظيم Arabic لبيݣ بانݣ ARY الانفجار العظيم ARZ মহানাদ Assamese Teoría del Big Bang AST

Big Bang

Artikulu hau Kosmologiako teoriari buruzkoa da; telesailari gaitzat duena beste hau da: «The Big Bang Theory»
Hasierako denbora-espazio batasunetik, etengabeko inflazioan, gero eta unibertso handiagoa eta hotzagoa.
Mikrouhinen atzeko aldeko erradiazio kosmikoa. "Ikus" daitekeen gauzarik urrunena, zaharrena.

Neurketen arabera, erradiazioak osatzen duen atzeko alde hori irudi honetatik ondoriozta daitekeena baino askoz homogeneoagoa da.

Big Bangaren teoria (literalki, Eztanda Handia edo Leherketa Handia[1]) Unibertsoaren jatorria[2], haren hasierako momentuak eta ondorengo eboluzioa azaltzeko egun erabiltzen den teoria kosmologiko nagusia da[3][4][5]. Eredu horren arabera, Unibertsoa dentsitate eta tenperatura oso altua zuen egoera batetik hedatu zen[6][7][1]. Teoriak azalpen ona ematen dio ikusten dugun hainbat fenomenori, hala nola elementu arin askoren ugaritasunari, hondoko mikrouhin erradiazioari, Hubbleren legeari eta Unibertso behagarriaren egiturari[8]. Gaur egun ezagutzen ditugun fisikako legeak dentsitate oso altuko puntu horri aplikatzen badizkiogu, Big Bangarekin lotu ohi den singularitatea lortuko dugu. Fisikariek eztabaida handiak dituzte horren esanahiaren inguruan: izan daiteke Unibertsoa singularitate batekin jaio zela, edo gaur egun dugun ezagutza ez dela nahikoa Unibertsoak garai hartan zuen egitura azaltzeko.

Unibertsoaren hedapenaren inguruan egin diren neurketek orain dela 13.800 milioi urte inguru ezarri dute Big Banga, eta horixe hartzen da Unibertsoaren adintzat[9]. Hasierako hedapen fasearen ostean, lehenik, Unibertsoa nahikoa hoztu zen partikula azpiatomikoak eta, ondoren, atomo sinpleak sortzeko. Elementu horien hodei erraldoiak sortu ziren, eta grabitatearen ondorioz trinkotu ziren, materia eta materia iluna bereiziz eta, bukaeran, gaur ezagutzen ditugun izar, galaxia eta objektu guztiak sortuz. 1927an Georges Lemaîtrek ikusi zuen Unibertsoa hedatzen ari bazen, atzerantz ibilbidea egin zitekeela puntu bakar batera, eta hortik abiatuta eraiki da espantsio kosmikoaren ideia hau. Komunitate zientifikoa bi teoriaren artean zatituta egon zen garai batean: Big Bangarena, alde batetik, eta egoera geldikorraren teoria, bestetik; baina ebidentzia enpiriko nahikoa aurkitu izanak Big Bangaren alde mugitu du balantza eta, gaur egun, ia unibertsalki onartua da[10].

1929an galaxien gorriranzko lerrakuntza ikusi zuen Edwin Hubblek, eta ondorioztatu zuen galaxiak bereizten ari zirela batak besteengandik; demostrazio enpiriko hau ondo lotzen zen hedatzen ari zen Unibertsoaren ideiarekin. 1964an hondoko mikrouhin erradiazioa aurkitu zen, Big Bangaren ereduaren alde egiteko pauso garrantzitsua izan zena[11][12], teoriak aurre-esaten zuelako hondoko erradiazioa egin behar zelako aurkikuntza honen eman aurretik. Supernoben gorriranzko lerrakuntzaren ikerketak erakutsi du azeleratutako unibertsoa ematen ari dela, energia ilunaren ondorioa dela uste dena[13]. Ezagutzen ditugun lege fisikoak erabil daitezke Unibertso horren hasierako sorrera eta izaera kalkulatzeko, hasierako dentsitate eta tenperatura egoera handi batean[14].

  1. ↑ a b Jesus., Arregi,. (D.L. 1988). Unibertsoa big bang-etik gaur egunera. [Udako Euskal Univertsitatea] ISBN 8486967031..
  2. ↑ Alkiza, Garbiñe. (2009-09-17). Dokumentua. (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  3. ↑ Andonian, M. R.; Barrett, A. S.; Vinogradov, S. N.. (1975-12-15). «Physical properties and subunits of Haemopis grandis erythrocruorin» Biochimica Et Biophysica Acta 412 (2): 202–213. ISSN 0006-3002. PMID 84. (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  4. ↑ 1942-, Silk, Joseph,. (2009). Horizons of cosmology : exploring worlds seen and unseen. Templeton Press ISBN 9781599473413..
  5. ↑ WMAP's Introduction to Cosmology. 2011-05-14 (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  6. ↑ (Ingelesez) How the Universe Works. 2017-11-07 (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  7. ↑ (Ingelesez) «big-bang model | cosmology» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  8. ↑ Frequently Asked Questions in Cosmology. (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  9. ↑ (Ingelesez) esa. «Planck reveals an almost perfect Universe» European Space Agency (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  10. ↑ 1944-, Kragh, Helge,. Cosmology and controversy : the historical development of two theories of the universe. ISBN 0691026238..
  11. ↑ Unibertsoko hondoko erradiazioa, gero eta zehatzagoa - Zientzia.eus. (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  12. ↑ B., Partridge, R.. (2006). 3 k : the cosmic microwave background radiation.. (1st paperback version. argitaraldia) Cambridge University Press ISBN 9780521358088..
  13. ↑ Peebles, P. J. E.; Ratra, Bharat. (2003-04-22). «The cosmological constant and dark energy» Reviews of Modern Physics 75 (2): 559–606.  doi:10.1103/RevModPhys.75.559. (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).
  14. ↑ (Ingelesez) Chow, Tai L.. (2007-10-24). Gravity, Black Holes, and the Very Early Universe: An Introduction to General Relativity and Cosmology. Springer Science & Business Media ISBN 9780387736310. (Noiz kontsultatua: 2017-12-06).

Rich TVX News Network Site

Rich TVX News Network Info

© MMXXIII Rich X Search. We shall prevail. All rights reserved. Rich X Search