Friedrich Engels

Friedrich Engels
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Barmen, 1820ko azaroaren 28a
Herrialdea	Prusiako Erresuma
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Londres, 1895eko abuztuaren 5a (74 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: minbizia
Familia
Aita	Friedrich Engels
Ama	Elisabeth Franziska Mauritia van Haar
Bikotekidea(k)	ikusi Mary Burns (en)
Hezkuntza
Heziketa	Berlingo Unibertsitatea
Hizkuntzak	alemana ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	ekonomialaria, social scientist (en) , Politikari teorikoa, filosofoa, idazlea, iraultzailea, soziologoa, emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea eta kazetaria
Lantokia(k)	Bremen eta Manchester
Lan nabarmenak	ikusi Agiri Komunista The German Ideology (en) Socialism: Utopian and Scientific (en)
Influentziak	Heraklito, Ludwig Feuerbach, The Essence of Christianity (en) , Karl Marx, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Adam Smith, Max Stirner (en) eta David Ricardo
Kidetza	Lehen Internazionala
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa
Alderdi politikoa	Liga Komunista

Komunismoa
Oinarrizko kontzeptuak Filosofia marxista Klase borroka Klase kontzientzia Klaserik gabeko gizarte Lidertza kolektibo Jabetza komunal Komuna Gizarte komunista Bakoitzak bere ahalmenaren arabera, bakoitzari bere beharren arabera Opariaren ekonomia Internazionalismo proletario Estaturik gabeko gizarte Langileen autogestioa Mundu mailako iraultza
Aspektuak Estatu komunista Alderdi komunista Iraultza komunista Sinbologia komunista Komunismoaren historia
Aldaerak Marxismoa Leninismoa Marxismo-leninismoa Marxismo-leninismo-maoismoa Troskismoa Ezkerrekoa Kontsejismoa Erlijiosoa Kristaua Islamikoa Anarkista Eurokomunismo Txinatarra Maoismoa Jutxe Aurre-Marxismo Komunismo primitibo Komunismo nazional Nazional-Boltxebismo
Komunismoaren Internazionalak Liga Komunista Lehen Internazionala Bigarren Internazionala III. Internazionala IV. Internazionala
Komunista nabarmenak François-Noël Babeuf Karl Marx Friedrich Engels Piotr Kropotkin Rosa Luxemburg Vladimir Lenin Josef Stalin Leon Trotski Mao Zedong Che Guevara Fidel Castro Nelson Mandela Argala Pertur
Gertuko kontzeptuak Anarkismoa Antikapitalismoa Antifaxismoa Antikomunismoa Estatu sozialista Zentralismo demokratikoa Proletarioren diktadura Komunismoaren historia Ezker politikoa Luxemburgismoa Ezker Berria Poskomunismoa Eurokomunismoa Titoismoa Sozialismoa Estalinismoa" Ekonomia sozialista Sinbologia komunista
i e a

Friedrich Engels^[1][2][3] filosofo, politologo, soziologo, antropologo, historiagile, kazetari eta iraultzaile teoriko komunista eta sozialista alemaniarra (Wuppertal, Renania, garai hartan Prusia, 1820ko azaroaren 28a - Londres, 1895eko abuztuaren 5a). Karl Marxen lagun min eta lankide izan zen, eta, harekin batera, mugimendu sozialista nahiz komunistarentzako obra funtsezkoak idatzi zituen: besteak beste, Manifestu Komunista. I. zein II. Internazionalaren buruzagia izan zen. Marxengatik hauxe esan zuen: «Marxen ondoan beti bigarren biolina jo nuen»^[4][5].​​

Engels Manchesterreko (Industria iraultzaren bihotza) ehun-fabrika garrantzitsu baten jabearen semea zen. Bere egonaldian, Die Lage der arbeitenden Klasse in England (Langile klasearen egoera Ingalaterran) (1845) lehen liburua idatzi zuen, eta horrek eragina izan zuen Marxen dialektika historikoa klase-borrokan ulertzeko^[6][7].​​ Marxekin batera, mugimendu komunista, sozialista eta sindikalen sorrerarako funtsezko lanak idatzi zituen, hala nola Die heilige Familie (Familia Santua) (1844), Die deutsche Ideologie (Ideologia alemaniarra) (1846) eta Das Kommunistische Manifest (Alderdi Komunistaren Manifestua) (1848). Lehen Internazionaleko (1864) eta Bigarren Internazionaleko (1889) buruzagi politikoa izan zen. Marxi ere diruz lagundu zion Das Kapital (Kapitala) argitara zezan. Bere kazetaritza-jarduerek nabarmen lagundu zuten marxismoa hedatzen Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft (Anti-Dühring) (1877) eta Socialisme utopique et Socialisme scientifique (Sozialismo utopikotik sozialismo zientifikora) (1880) lanen bidez^[3].

Marxen heriotzaren ondoren, 1883an, Lenin iraultzaileak idatzi zuen: «Engelsek, bakarrik, Europako sozialisten kontseilari eta gidari izaten jarraitzen zuen»^[3][4].​​ Engelsek Das Kapital liburuaren bigarren eta hirugarren liburukiak argitaratu eta editatu zituen, eta Marxen notak antolatu zituen Theorien über den Mehrwert (Plusbalioaren teoria) osatzeko; ondoren, Kautskyk «laugarren liburuki» gisa argitaratu zuen. Azterketa ekonomiko eta filosofikoez gain, Engels buru-belarri arduratu zen natur zientzien eta matematikaren garapenaz, eta bere mundu-ikuskeraren garapen teorikoan lanean jarraitu zuen Dialektik der Natur (Naturaren dialektika) (1883), Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats (Familiaren, jabetza pribatuaren eta Estatuaren jatorria) (1884) eta Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philosophie (Ludwig Feuerbach eta filosofia klasikoaren amaiera) (1888) lanetan, horrela, geroko materialismo dialektikorako oinarriak ezarriz^[3].

Engelsek uko egiten dio filosofiari zientzien zientziaren rola esleitzeari, eta haren balio metodologikoa nabarmentzen du; oso ekarpen garrantzitsua da haren logika dialektikoa, ezagutzaren teoria eta agnostizismoari buruzko kritika^[3]. Zuen ezagutza polifazetikoei esker, zientziak klasifikatu ahal izan zituen materiaren mugimenduaren forma objektiboekin zituzten loturetan oinarrituta^[8].​ Metodo dialektikoak aplikatu zizkien natur zientziei, eta antropologiaren ezagutzak ere erabili zituen jabetza pribatuaren jatorri historikoak eta emakumeen zapalkuntza aztertzeko^[9].​ Franz Mehringekin izandako korrespondentzian, Engelsek agerian utzi zuen azpiegitura ekonomikoak gainegiturarekin ideologiaren garapenarekin duen elkarreragina (filosofia, erlijioa, artea), «pentsalari deiturikoak lan egiten duen prozesu» gisa, baina «hura mugitzen duten benetako indar bultzatzaileak itzalita gelditzen dira», eta «imajinatzen dira indar eragingarri faltsuak» pentsalariari kontzientzia faltsua sortuz^[10].

Engelsek Errusiako mugimendu iraultzailearenganako interesa ere erakutsi zuen, eta herrialde horretako gizarte-harremanei buruzko artikulu batzuk idatzi zituen^[4]. Isaiah Berlinen arabera, Engelsen lanak, eta ez Marxenak, izan ziren Plekhanov, Kautsky, Lenin, Trotski, Mao eta are Stalinen materialismo historiko eta dialektikoaren iturri nagusia^[11]. Marxen eta Engelsen teoriaren arteko erlazioa oraindik eztabaidagai da marxismoaren barruan^[12].

1895eko abuztuan, 74 urte zituela, Engels hestegorriko minbiziaz hil zen Londresen. Errautsak Beachy Lurmuturrean, Eastbournetik gertu, zabaldu ziren. Hil ondoren, Leninek hau idatzi zuen:

1. ↑ «Friedrich Engels | German philosopher». Encyclopedia Britannica (ingelesez). Consultado el 5 de noviembre de 2020.
2. ↑ (Gaztelaniaz) «INICIO» Fundación Federico Engels (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
3. ↑ ^{a b c d e} «Federico Engels» www.filosofia.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
4. ↑ ^{a b c d} «Lenin (1895): "Federico Engels".» www.marxists.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
5. ↑ «Engels To Johann Philipp Becker 15 October 1884». marxists.architexturez.net. Consultado el 2 de abril de 2022.
6. ↑ (Ingelesez) Bottomore, Tom. (1992-04-08). A Dictionary of Marxist Thought. Wiley ISBN 978-0-631-18082-1. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
7. ↑ (Ingelesez) «Marxismo : una guía ilustrada | WorldCat.org» search.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
8. ↑ «Clasificación de las ciencias» www.filosofia.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
9. ↑ (Ingelesez) Royle, Camilla. (2022-03). «Thinking as an Engelsian» Human Geography 15 (1): 66–72.  doi:10.1177/19427786211050982. ISSN 1942-7786. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
10. ↑ «Engels: Carta a Franz Mehring; 14 de julio de 1893^{[Betiko hautsitako esteka]}». webs.ucm.es. Consultado el 16 de enero de 2021.
11. ↑ (Ingelesez) Berlin, Isaiah. (2013-11-10). Karl Marx: Thoroughly Revised Fifth Edition. Princeton University Press ISBN 978-1-4008-4811-9. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
12. ↑ Steger, 1999, «1. The Engels-Marx Question: Interpretation Identity/ies, Partnership, Politics», p. 17.