Kabul

Kabul کابل
hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Afganistan
Afganistango probintzia	Kabul probintzia
Afganistango barrutia	Kabul District
Alkatea	Hamdullah Nomani (en)
Jatorrizko izena	کابل
Geografia
Koordenatuak	34°31′58″N 69°09′57″E / 34.5328°N 69.1658°E / 34.5328; 69.1658
Azalera	275 km²
Altuera	1.790 m
Demografia
Biztanleria	4.273.156 (2020)
Dentsitatea	15.538,75 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1200 (egutegi gregorianoa)
Ordu eremua	UTC+04:30
Hiri senidetuak	Ankara, Kazan, Omaha, Kansas City eta Istanbul

Kabul^[1] paxtuneraz: کابل‎‎, Kābəl, kɑˈbəl ahoskatua; persieraz: کابل‎‎, Kābol, kɒːˈbol ahoskatua) Afganistango hiriburua eta hiririk handiena da. 2021eko estimazioen arabera, 4,6 milioi biztanle zituen^[2][3]. Bere urbanizazio azkarraren ondorioz, munduko 75. hiririk handiena da^[4]. Kabuleko probintziako hiriburua ere bada, eta Kabul ibaiak zeharkatzen duen haraneko gune ekonomiko eta kultural garrantzitsua.

Kabul Hindu Kush mendien arteko bailara estu baten goiko aldean dago. Bere inguruan Kabul ibaia dago. 1.790 metroko altuerarekin, munduko hiribururik garaienetako bat da. Akamenestar Inperioaren garaitik daude Kabulen inguruko albisteak, eta esaten da 3.500 urte izan ditzakeela. Asiako bidegurutze garrantzitsua da, Istanbul eta Hanoiren artean erdibidean, Hegoaldeko Asia eta Erdialdeko Asiako merkataritza bideetan garrantzia du, baita Zetaren Bidean ere^[5]. Hiria, historian zehar, hainbat inperio eta dinastien pean izan da, tartean Seleukotarrak, Kuxanak, Shahi Hindu eta Turkiarrak, Samandarrak, Khwarazmiarrak, Timurtarrak, Mondoliarrak eta beste batzuk. XVI. mendena Mogol Inperioaren udako hiruburua izan zen, garapen handia izan zuen garaia^[6]. Afxariden dinastiaren kontrolpean izan zen tarte batez, Nader Shahk India inbaditu zuenean, baina Durrani Inperioaren parte izan zen berriro 1747an^[7]. 1776an Afghanistango hiruburu bilakatu zen, Timur Shah Durraniren erregealdian^[8]. XIX. mendean Britainiarrek hiria okupatu zuten, baina nazioarteko harremanak ezarri ostean, herrialdetik ihes egin zuten.

1. ↑ Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-11).
2. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
3. ↑ «Population of Cities in Afghanistan (2022)» worldpopulationreview.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
4. ↑ «City Mayors: Largest cities in the world and their mayors - 1 to 300» www.citymayors.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
5. ↑ (Ingelesez) «Afghanistan: The Heart of Silk Road in Asia» thediplomat.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
6. ↑ Samrin, Farah. (2005). «THE CITY OF KABUL UNDER THE MUGHALS» Proceedings of the Indian History Congress 66: 1303–1308. ISSN 2249-1937. (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
7. ↑ «AISK - American International School of Kabul» web.archive.org 2010-08-30 (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
8. ↑ (Ingelesez) Hanifi, Shah Mahmoud. (2011-02-11). Connecting Histories in Afghanistan: Market Relations and State Formation on a Colonial Frontier. Stanford University Press ISBN 978-0-8047-7777-3. (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).