Malaria

Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.

Malaria
Deskribapena
Mota	parasitic protozoa infectious disease (en) , gaixotasun bektoriala eritasuna
Espezialitatea	infektologia, tropical medicine (en) Parasitologia
Arrazoia(k)	Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale Plasmodium knowlesi
Sintoma(k)	intermittent fever (en) , periodic fever (en) , hepatomegalia, anemia, esplenomegalia, Ikterizia, Koma, hotzikara sukarra
Patogenoaren transmisioa	mosquito borne transmission (en) Odol-transfusio
Azterketa medikoa	Odol-frotis, optical microscope (en) Polimerasaren kate-erreakzioa
Asoziazio genetikoa	Zerrenda ABO (genea), ATP2B4 (en) eta DDC (en)
Honen izena darama	teoria miasmatiko eta hezegune
Tratamendua
Erabil daitezkeen botikak	klorokina, (RS)-primaquine (en) , Hidroxiklorokina, mefloquine (en) , pirimetamina, primaquine phosphate (en) , sulfadiazina, cinchonidine (en) , artesunate/amodiaquine (en) , Artemisinina, Kinidina, Kinina, doxiziklina, klindamizina eta atovaquone (en)
Identifikatzaileak
GNS-10-MK	B54
GNS-9-MK	084 eta 084.6
OMIM	248310
DiseasesDB	7728
MedlinePlus	000621
eMedicine	000621
MeSH	D008288
Disease Ontology ID	DOID:12365

Malaria edo paludismoa Plasmodium genoroko parasitoek eragindako gaixotasun infekziosoa da. Malaria terminoak Erdi Aroko italieran du jatorria, «mala aria» (aire txarra). Haren eraginez, 2018an, 228 milioi kasu egon ziren, eta 405.000 heriotza^[1]. Heriotza gehienak, Saharaz hegoaldeko Afrikan gertatzen dira, bereziki 5 urtetik beherako umeengan. Malaria txirotasunarekin erlazionatu ohi da, eta garapen ekonomikoarentzat oztopo garrantzitsua da hirugarren munduko herrialdeetan.

Gaixotasunaren sintomak oso aldakorrak izan daitezke: sukarra, zefalea, giharreko mina, beherakoa, makalaldia eta eztula, besteak beste. Malaria, endemikoa den zonaldeetan, infektatutako pertsonek «hartutako immunitatea» garatzen dute sarritan. Honek esan nahi du parasitoaren eramaileak direla, baina ez dutela gaixotasunaren sintomarik.

Malaria aitortu beharreko gaixotasuna da Euskal Herrian. 1999. urtean, 18 kasu diagnostikatu ziren EAEn, eta, 2005. urtean, 19.

Plasmodium generoko parasitoek sortutako gaixotasun infekziosoa da, eta zenbait «Anopheles» eltxo-espezietako emeek transmititzen dute.

Zenbait ikerketa zientifikoren arabera, baliteke gizakiari transmititu izana mendebaldeko gorilen bidez^[2]. Gaixotasun ahulgarrien artean, lehen gaixotasun garrantzitsua da. Urtean, 400.000 pertsona baino gehiago hiltzen dira malariaren ondorioz, eta, horietatik, 240.000 haurrak dira^[3].

Plasmodium-espezie batek edo batzuek eragin dezakete gaixotasuna: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale (P.o. curtisi eta P.o. wallikeri) edo Plasmodium knowlesi, lehenengo hiruren berri eman da Amerikan. Gaixotasun horren bektoreak Anopheles generoko hainbat eltxo espezie dira. Eltxoen emeek soilik jaten dute odola arrautzak heldu ahal izateko; arrek ez dute ziztatzen, eta ezin dute gaixotasunik transmititu, nektarrez eta zuku begetalez bakarrik elikatzen baitira.

Malaria kasu gehienak transmisio bektorialaren bidez gertatzen dira (eltxoaren ziztadaren bidez); hala ere, badira gizakien artean kutsatzeko beste modu batzuk: 1) transmisio bertikala (umekiaren sortzetiko gaixotasuna): emakume haurdun batek plazentaren bidez transmititzen dio fetuari. 2) Odol-transfusioengatik, arrisku-emaileengatik (malaria endemikoa den eskualdeetan) edo gaixotasuna izan dutelako eta odol-bankuan serologiarik egiten ez zaielako (antigenoen detektatzea edo malariarako antigorputzak bahetzea^[4]). 3) Serologiarik gabeko organo-transplanteagatik. 4) Zain barneko droga mendekotasun orratzak partekatzeagatik.

Malaria oso endemikoa den eskualdeetan, pertsonak hain maiz infektatzen dira, ezen babes partziala eskaintzen duen hartutako immunitatea garatzen baitute; hau da, gutxi edo asko, parasitoaren eramaileren asintomatikoak dira.

Munduko biztanleen % 40 inguru malariak kaltetutako eremuetan bizi da, batez ere herrialde txiroenetan. Intsektizidaz tratatutako eltxo-sareek modu eraginkorrean prebenitzen dute gaixotasuna^[3].​ Hala ere, erabilera areagotzeari dagokionez, zenbait oztopo identifikatu dira^{[erreferentzia behar]}.

Hamar azterlanen berrikuspen sistematiko batek (bederatzi Afrikan eginak eta bat Indian) ondorioztatu du intsektizidaz tratatutako eltxo-sareek doan emateak zertxobait handitzen duela jabeen kopurua, merkatuko prezioan edo diruz lagunduta hornitzearekin alderatuta. Era berean, intsektizidaz tratatutako eltxo-sareen erabilera egokiaren inguruan hezteak eltxo-sare baten azpian lo egiten duten pertsonen kopurua handitzen du hezkuntza hori jaso ez duen kontrol-talde batekin alderatuta. Ez da albo-ondorio kaltegarririk neurtu. Azkenik, intsektizidaz tratatutako eltxo-sareen edukitze eta erabilera areagotzearen ondorioz, malariak eragindako erikortasunak hobera egin duen ebidentzia dago, nahiz eta aurkikuntza horiek oraindik ere zalantzazkoak diren^[5] .​ Beste ikerketa batzuek, ordea, ez dituzte aurkikuntza horiek baieztatu^[6].

Paludismoaren aurkako borrokaren egun afrikarra, apirilaren 25ean ospatzen da, lehen aipatu bezala kontinente horretan baita arrunta gaixotasun hori.

1. ↑ (Ingelesez) «World malaria report 2019» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-25).
2. ↑ Cf. A. R. «La malaria viene de los gorilas.» 22 de septiembre de 2010. El País.
3. ↑ ^{a b} «Malaria» ayudaefectiva.org.
4. ↑ (Gaztelaniaz) Echeverri, Daniel; Barreto, Dhayra Karem; Osorio, Lyda; Cortés, Armando; Martínez, Ernesto. (2012-03). «Malaria por Plasmodium vivax transmitida por transfusión de un donante asintomático a un recién nacido prematuro» Biomédica 32: 8–12. ISSN 0120-4157..
5. ↑ Campbell Collaboration. (2018). Los mosquiteros gratuitos aumentan su tenencia y la educación puede aumentar su uso.. Oslo: Campbell Collaboration.
6. ↑ Lana Augustincic Polec, Jennifer Petkovic,Vivian Welch et all.. Cochrane library ed. Estrategias para aumentar la propiedad y el uso de mosquiteros tratados con insecticida para prevenir el paludismo. .