Mediar Gerrak

Mediar Gerrak
Hoplita greziar bat eta pertsiar soldadu bat elkarren kontra borrokatuz
Data	K.a. 499-K.a. 449[ohar 1]
Lekua	Grezia, Trazia, Mazedonia, Egeoko uharteak, Anatolia, Zipre, Antzinako Egipto
Emaitza	Greziarren garaipena: Mazedoniak, Traziak eta Joniak pertsiarren independentzia lortzen dute.
Gudulariak
Greziar hiri-estatuak Atenas Esparta Tespias Tebas Beste Greziako hiri-estatu batzuk Beste greziar estatu batzuk eta Ligak: Zipre Delosko Liga  Akemenestar Inperioa Aliatuen menpeko estatuak: Halikarnaso Tesalia Beozia Tebas[1] Mazedonia
Buruzagiak
Miltziades Temistokle Leonidas I.a † Pausanias Zimon † Perikles Onesilus  † Dario I.a Artafernes Datis Artafernes (Artafernesen semea) Xerxes I.a Mardonio † Hidarnes II.a Artabazo I.a Frigiakoa Megabizo Artemisia I.a Kariakoa

Mediar Gerrak Greziako zenbait hiri-estaturen eta Akemenestar Inperioaren gatazka jarraituak izan ziren, K.a. 499an hasita eta K.a. 448an amaituta. Edonola ere, gehienetan Mediar Gerrak izenak Grezia kontinentalaren bi inbasio (K.a. 490 eta K.a. 480-479) adierazten ditu. Bietan, greziar aliatuek arrakastaz aurre egin zioten etsaiari. Dena den, greziar guztiek ez zuten bat egin persiarren aurka; persiarren armada itzelak hurbildu ahala, neutral bilakatzen zirelako edo haien alde egiten zutelako.

Greziar hiri-estatuen eta Pertsiar inperioaren arteko talka gertatu zen Ziro II.a Handia enperadore pertsiarrak Joniako greziar hiri-estatuak inbaditu zituenean, K.a 547an. Horren ondoren, tirano bana jarri zuen hirietan, zeinak arazo iturriak izan baitziren greziarrentzat baita pertsiarrentzat ere.

K.a. 499an, Aristagoras Miletokoa tiranoak espedizio bat antolatu zuen Naxos uhartea konkistatzeko Pertsiaren laguntzarekin^[2]. Espedizioak porrot egin zuenez eta haren dimisioa aurreikusiz, Aristagorasek Anatoliako heleniarrak zirikatu zituen Pertsiar inperioaren kontra matxinatzeko. Hau izan zen joniar matxinadaren hasiera, K.a. 493 arte iraun zuena eta, eten gabe, Anatoliako gero eta eskualde gehiago sartu ziren gatazkan.

Aristagorasek Atenasen eta Eretriaren laguntza militarrarekin, K.a. 498an, pertsiar eskualdeko Sardes hiriburua konkistatu eta kiskali zuen. Dario I.a Handia errege pertsiarrak zin egin zuen Atenasez eta Eretriaz mendeku hartuko zuela. Matxinadak jarraitu zuen kale-zulo batean K.a. 497-495 urteen artean, baina K.a. 494ean, pertsiarrek indarrak bildu zituzten Mileto erasotzeko, matxinadaren epizentroa. Ladeko guduan, joniarrek behin betiko porrota jasan zuten. Hurrengo urtean, matxinada bukatu zen eta gainontzeko kideak suntsituak izan ziren.

Inperioa babesteko beste matxinadetaz eta lehorreko greziarren interferentzietaz aske egoteko, Dariok erabaki zuen Grezia konkistatzea eta Atenas eta Eretria zigortzea Sardes erretzeagatik. Greziako lehen inbasioa K.a. 492an hasi zen. Mardonio jeneral pertsiarrak Trazia eta Mazedonia menperatu zituen, baina arazo batzuk direla eta kanpainia bertan behera utzi zuen^[3].

K.a. 490an, beste armada bat bidali zuten Greziara, baina oraingo honetan Egeo itsasoan zehar, Datis eta Artaphernes jeneralen esanetara. Espedizio horrek Zikladeak konkistatu zituen eta, setio baten ostean, Eretria sarraskitu zuen. Hala ere, Atenasen kontra zihoala, pertsiar armada garaitua izan zen Maratongo guduan eta honela amaitu ziren, momentuz, pertsiarren erasoak.

Orduan, Dario hasi zen pentsatzen Grezia osoa konkistatzea, baina K.a. 486an hil zenez, Xerxes I.ak hartu zuen arloaren ardura. Xerxek berak gidatu zuen Greziako bigarren inbasioa inoiz ez ikusitako armada handienetariko batekin. Greziar hiri-estatuak garaitzean Termopiletako guduan, pertsiarrek errazago izan zuten hustutako Atenas sutan jartzeko eta Grezia gehiena kontrolatzeko. Alabaina, pertsiarrek suntsitu nahi zutenean greziar konbinatutako flota, izugarrizko porrota jasan zuten Salaminako guduan. Hurrengo urtean, konfederatutako greziarrek kontraerasoan Plateako guduan pertsiar armada zeharo birrindu zuten eta honela bukatu zen Akemenestar Inperioaren inbasioa Grezian.

Geroago, greziar aliatuek Pertsiako gainontzeko flota Mikalako guduan hondoratu zuten. Ondoren, Sestosko garnizioa (K.a.479) eta Bizantziorena (K.a. 478) kanporatu zituzten. Europatik pertsiar tropen atzera egitea eta Mikalako garaipena direla eta, Mazedoniak eta Greziako hiri-estatuek independentzia berreskuratu zuten. Pausanias jeneralaren ekintzengatik Bizantzioko setioan, greziar estatu askok Espartaren albotik alde egitean, pertsiar kontrako aliantza Atenasen inguruan egin zen, Delosko Liga eratuz.

Delosko Ligak Pertsiaren kontrako kanpainak jarraitu zituen hurrengo 30 urteetan. Hasieran, pertsiar garnizioak Europatik egotzi zituen. Eurimedonteko guduan K.a. 466an, Ligak lortutako garaipen bikoitzak Joniako hirien askatasuna ziurtatu zuen.

Dena dela, Ligaren parte-hartzea Egipton (Inaros II.aren Artaxerxes I.aren kontrako matxinada porrot itzela izan zen), hurrengo kanpainak bertan behera utzi ziren. Ziprera bidalitako ontziteriak, K.a. 451ean, ezer gutxi lortu zuen eta horren atzeratzearen ostean, Mediar Gerrak bukatutzat eman ziren. Beste informazio iturriren arabera, borroken amaiera gauzatu zen Atenas eta Pertsiaren arteko itun batekin, hau da, Kaliasen bakearekin.

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "ohar", but no corresponding <references group="ohar"/> tag was found

1. ↑ http://ancienthistory.about.com/od/persianwars/p/PersianWars101.htm
2. ↑ EHRENBERG, Victor (2011): From Solon to Socrates: Greek History and Civilization During the 6th and 5th Centuries Routledge argitaletxea, Abingdon, England, 99-100 or., ISBN 978-0-41558487-6
3. ↑ ROISMAN, Joseph; WORTHINGTON, Ian (2011). Bidaide bat antzinako Mazedoniara. John Wiley eta seme-alabak. ISBN 978-1-44-435163-7. 2019.06.12an kontsultatuta.