Mexikoko Iraultza

Mexikoko Iraultza
Data	1910eko azaroaren 20a - 1920ko maiatzaren 21a
Lekua	Mexiko
Emaitza	Iraultzaileen garaipena
Gudulariak
Iraultzaileak Kontrairaultzaileak
Buruzagiak
Pancho Villa Emiliano Zapata Francisco Ignacio Madero González Bernardo Reyes Venustiano Carranza Álvaro Obregón Pascual Orozco Porfirio Díaz (1910-11) Bernardo Reyes (1911-13) Pascual Orozco (1911-13)  † Victoriano Huerta (1913-14) Venustiano Carranza (1914-19) Álvaro Obregón (1914-19) Venustiano Carranza (1920)

Mexikoko Iraultza Mexikon 1910eko azaroaren 20an Francisco I. Madero buru zela Porfirio Díaz lehendakari autokrataren aurka egindako matxinadarekin hasi zen gatazka armatua da. Hamaika urtean, 900.000 bat pertsona hil zirela kalkulatu da.

XX. mendean, Porfirio Díaz jeneralaren diktadura kontserbadore gogorraren pean geratu zen Mexiko; horrez gainera, nekazarien egoera guztiz tamalgarria zen lehendik ere, gutxi batzuen esku baitzeuden lurrak. Egoera horri eman zitzaion erantzunari esaten zaio Mexikoko iraultza: historialari gehientsuenen ustez, 1910 eta 1928-29 urteen artean gertatu zen, eta gizarte sektore guztiz desberdinak izan zituen protagonista. Lurrarengatiko borroka izan zen iraultzaren eragile nagusietako bat, baina garrantzitsuak izan ziren askatasunaren eta erreforma demokratikoen aldeko borrokak ere.

1911n nazio osoko nekazariak Pancho Villa eta Pascual Orozcoren, eta Emiliano Zapataren gidaritzapean matxinatu egin ziren. Díaz diktadoreak aginpidea utzi behar izan zuen eta hurrengo hauteskundeetan Madero hautatu zuten lehendakari. Erreformak ordea ez ziren gauzatu, eta Villa, Orozco eta Zapata hari oldartu zitzaizkion. 1913an Victoriano Huerta jeneralak estatu kolpe bat eman eta Madero hilarazi zuen. Iraultzaileek bat egin zuten Huerta aginpidetik kentzeko (1914), baina handik gutxira elkarren kontra hasi ziren borrokan; Villak eta Zapatak, elkar harturik, Venustiano Carranzari aurre egin zioten, baina hark, Alvaro Obregónen laguntzarekin, menderatu zituen. 1917an Carranzak konstituzio aurrerakoi bat egin zuen: herritarren eskubideei, lanari eta lurraren jabegoari buruzko erreforma, irakaskuntzaren sekularizazioa, ondasunen nazionalizazioa. Erreforma, ordea, ez zen gauzatzen, eta Zapata berriro matxinatu zen, baina 1919an hil zuten. 1920ko hauteskundeetan Obregón hautatu zuten lehendakari (1920-24), eta iraultza armatua amaitutzat jo zen.

Dena dela, ez dago adostasunik ea noiz bukatu zen iraultza hura. Iturri batzuek diote iraultzaren bukaera 1917an izan zela, Mexikoko Konstituzioa aldarrikatzean;^[1][2][3] beste batzuek, 1920an, Adolfo de la Huertaren lehendakaritzarekin,^[4] edo 1924an, Plutarco Elías Callesen lehendakaritzarekin.^[5] Bada baita iraultzak 1940ko hamarkadaraino iraun zuela uste duenik ere.^[6]

1. ↑ «5 de Febrero, Conmemoración de la Promulgación de la Constitución».
2. ↑ Congreso del Estado de Jalisco: «La Revolución mexicana 1910-1917».
3. ↑ Cockcroft (2002). Precursores intelectuales de la Revolución Mexicana. Siglo XXI. ISBN 968-23-1631-6. 10. orrialdea.
4. ↑ «Día de la Revolución Mexicana (20 de Noviembre)».
5. ↑ «La Revolución mexicana».
6. ↑ «La Revolución Mexicana concluyó en los años 40: Alan Knight».