Neptuno

Neptuno

Neptuno, Voyager 2 ontzitik.
Aurkikuntza
Aurkitzailea	Urbain Le Verrier Johann Galle
Aurkikuntza data	1846-09-23[1]
Ezaugarri orbitalak[6][oh 1]
Garaia: J2000
Afelioa	4537580900 km 30.331855 UA
Perihelioa	4459504400 km 29.809946 UA
Ardatzerdi handia	4498542600 km 30.070900 UA
Eszentrikotasuna	0.00867797
Orbita-periodoa	60190.03 egun[2] 164.8 urte 89666 Neptunoko eguzki-egun[3]
Orbita-periodo sinodikoa	367.49 egun[4]
Batezbesteko abiadura orbitala	5.43 km/s[4]
Batezbesteko anomalia	259.885588°
Makurdura orbitala	1.767975° Ekliptikara 6.43° Eguzkiaren ekuatorera 0.72° plano inbariantera[5]
Goranzko nodoaren luzera	131.782974°
Perihelioaren argumentua	273.219414°
Satelite ezagunak	14
Ezaugarri fisikoak
Batezbesteko erradioa	24622±19 km[7][oh 2]
Ekuatoreko erradioa	24764±15 km[7][oh 2] 3.883 Lur
Poloko erradioa	24341±30 km[7][oh 2] 3.829 Lur
Zanpaketa	0.0171±0.0013
Gainazal azalera	7.6183×109 km2[2][oh 2] 14.98 Lur
Bolumena	6.254×1013 km3[4][oh 2] 57.74 Lur
Masa	1.0243×1026 kg[4] 17.147 Lur 5.15×10−5 Eguzki
Batezbesteko dentsitatea	1.638 g/cm3[4][oh 2]
Gainazal grabitatea	11.15 m/s2[4][oh 2] 1.14 g
Ihes-abiadura	23.5 km/s[4][oh 2]
Errotazio periodo siderala	0.6713 day[4] 16 h 6 min 36 s
Ekuatoreko errotazio abiadura	2.68 km/s 9660 km/h
Makurdura axiala	28.32°[4]
Ipar Poloko igoera zuzena	19h 57m 20s[7] 299.3°
Ipar Poloko deklinazioa	42.950°[7]
Albedoa	0.290 (Bond) 0.41 (geom.)[4]
Gainazaleko tenp. min batezbeste max 1 bar level 72 K (−201 °C)[4] 0.1 bar (10 kPa) 55 K[4]
Ageriko magnitudea	8.02 to 7.78[4][8]
Diametro angeluarra	2.2–2.4″[4][8]
Atmosfera[4]
Eskala garaiera	19.7 ± 0.6 km
Osaera	80 ± 3.2% hidrogeno (H2) 19 ± 3.2% helio (He) 1.5 ± 0.5% metano (CH4) ~0.019% hidrogeno deuteruro (HD) ~0.00015% etano (C2H6) Izotzak: amoniako (NH3) ura (H2O) amoniako hidrosulfuroa (NH4SH) metano izotza (?) (CH4•5.75H2O)

Neptuno Eguzki-sistemako zortzigarren planeta da. Eguzki-sistemaren barruan, Eguzkitik urrunen dagoen planeta da (30,1 unitate astronomikoko distantziara, 4.500 milioi kilometro), eta diametro handiena duten planetetatik laugarrena, baina masa handiena dutenetatik hirugarrena. Planeta erraldoien artean, dentsitaterik handiena du. Lurrak baino 17 aldiz masa handiagoa du. Neptunok Eguzkiaren inguruan bira bat egiteko 164,8 urte behar ditu. Antzinako Erromako itsasoetako jainkoaren omenez darama izena eta haren ikur astronomikoa ♆ da, Neptuno jainkoaren hiruhortzaren bertsio estilizatua.

Ezin da begi hutsez ikusi, eta planeta bakarra da Eguzki-sisteman kalkulu matematikoen ondorioz aurkitu zena, behaketa enpirikoaren ordez. Uranoren orbitan zeuden aldaketen ikerketak aztertu zituen Alexis Bouvardek, eta beste planeta baten perturbazioen ondorio izango zirela ebatzi. 1846ko irailaren 23an Johann Gallek Urbain Le Verrierrek aurretik esandako leku zehatzean aurkitu zuen planeta teleskopio bat erabilita^[9]. Planetak Lurrarekiko duen distantziaren ondorioz, itxurazko tamaina oso txikia da, eta horrek zaila egiten du Lurrean dagoen teleskopio batez behatzea. Voyager 2 espazio-ontziak bisitatu zuen lehenengoz, 1989ko abuztuaren 24ean. Hubble Espazio Teleskopioaren sorrerak eta beste teleskopio handi batzuek lagundu dute xehetasun gehiago lortzen.

Jupiter eta Saturno bezala, Neptunoko atmosfera batez ere hidrogeno eta helioz osatuta dago, hidrokarburo traza txikiekin eta, agian, nitrogenoarekin. Hala ere, beste planetek baino izotz gehiago du, urarena zein amoniako eta metanoarena. Barnealdea, Uranoren kasuan bezala, batez ere izotz eta arrokaz osatuta dauka^[10], eta horregatik esaten zaie bi planeta horiei "izotzezko erraldoiak"^[11]. Kanpoaldeko metanoak ematen dio kolore urdina^[12].

Uranoko atmosfera ia lauarekin alderatuta, Neptunokoa aktiboa da eta eguraldiari lotutako fenomenoak ditu. Adibidez, Voyager 2 bertatik 1989an pasa zenean, planetako hego hemisferioan Orban Ilun Handia zegoen, Jupiterreko Orban Gorri Handiaren parekoa. Eguraldi fenomeno horiek Eguzki-sistemako haizerik bortitzenek mantentzen dituzte, 2.100 km/h neurtu baitira^[13]. Eguzkitik hain urrun egonda, Neptunoko kanpo atmosfera Eguzki-sistema osoko lekurik hotzenetako bat da, 55 K (-218 ºC) tenperaturekin^[14]. Planetak erdialdeko tenperaturak, ordea, 5.400 K ingurukoak dira. Neptunok eraztun sistema zatikatu bat du, "arku" izena ematen zaiona, 1984an aurkitua^[15].

1. ↑ Hamilton, Calvin J.. «Neptune» solarviews.com (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
2. ↑ ^{a b} «Neptune» Solar System Exploration: NASA Science (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
3. ↑ (Ingelesez) «Rotation Period and Day Length» cseligman.com (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
4. ↑ ^{a b c d e f g h i j k l m n o} (Ingelesez) «Neptune Fact Sheet» nssdc.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
5. ↑ (Ingelesez) «"The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter"» www.webcitation.org (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
6. ↑ Chamberlin, Alan. «HORIZONS System» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
7. ↑ ^{a b c d e} (Ingelesez) Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; Conrad, A.; Consolmagno, G. J.; Hestroffer, D.; Hilton, J. L.; Krasinsky, G. A. et al.. (2007-07-03). «Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006» Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 98 (3): 155–180.  doi:10.1007/s10569-007-9072-y. ISSN 0923-2958. (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
8. ↑ ^{a b} «NASA - 12-Year Ephemeris» eclipse.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-05).
9. ↑ (Ingelesez) Dark Spots in Our Knowledge of Neptune. (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).
10. ↑ Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M.. (1995-12). «Comparative models of Uranus and Neptune» Planetary and Space Science 43 (12): 1517–1522.  doi:10.1016/0032-0633(95)00061-5. ISSN 0032-0633. (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).
11. ↑ (Ingelesez) Lunine, Jonathan I.. (1993-09). «The Atmospheres of Uranus and Neptune» Annual Review of Astronomy and Astrophysics 31 (1): 217–263.  doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245. ISSN 0066-4146. (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).
12. ↑ Solar System Exploration: Planets: Neptune. 2008-03-03 (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).
13. ↑ (Ingelesez) Suomi, V. E.; Limaye, S. S.; Johnson, D. R.. (1991-02-22). «High Winds of Neptune: A Possible Mechanism» Science 251 (4996): 929–932.  doi:10.1126/science.251.4996.929. ISSN 0036-8075. PMID 17847386. (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).
14. ↑ (Ingelesez) Hubbard, W. B.. (1997-02-28). «Neptune's Deep Chemistry» Science 275 (5304): 1279–1280.  doi:10.1126/science.275.5304.1279. ISSN 0036-8075. PMID 9064785. (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).
15. ↑ (Ingelesez) Wilford, John Noble. DATA SHOWS 2 RINGS CIRCLING NEPTUNE. (Noiz kontsultatua: 2018-10-29).

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found