Oxigeno

Oxigenoa
8 Nitrogenoa ← Oxigenoa → Fluorra
8 O                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Oxigenoa, O, 8
Serie kimikoa	ez-metalak, anfigenoak
Taldea, periodoa, orbitala	16, 2, p
Masa atomikoa	15,9994(3) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	1s2 2s2 2p4
Elektroiak orbitaleko	2, 6
Propietate fisikoak
Egoera	gasa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 1,429 g/L
Urtze-puntua	54,36 K (-218,79 °C, -361,82 °F)
Irakite-puntua	90,20 K (-182,95 °C, -297,31 °F)
Urtze-entalpia	(O2) 0,444 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	(O2) 6,82 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 29,378 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 61 73 90
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa
Oxidazio-zenbakia(k)	2, 1, -1, -2 (oxido neutroa)
Elektronegatibotasuna	3,44 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 1.313,9 kJ/mol 2.a: 3.388,3 kJ/mol 3.a: 5.300,5 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	60 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	48 pm
Erradio kobalentea	73 pm
Van der Waalsen erradioa	152 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 26,58x10-3
Soinuaren abiadura	330 m/s
Isotopo egonkorrenak
Oxigenoaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 16O %99,76 O egonkorra da 8 neutroirekin 17O %0,039 O egonkorra da 9 neutroirekin 18O %0,201 O egonkorra da 10 neutroirekin

Oxigenoa elementu kimiko bat da, O ikurra eta 8 atomo-zenbakia dituena. Grezieraz ὀξύς (oxys; «azido», hitzez hitz «zorrontz», azidoen zaporeei erreferentzia) eta -γόνος (-gonos; «jatorria»​).^[1] Aspaldi, oxigenoa azidoa ekoizteko ezinbestekoa zela uste zen; horregatik, oxigenoak "azidoa sortzen duen" esan nahi du. Baldintza estandarretan (T = 0 K eta p = 1 atm), bi oxigeno atomo lotzen dira dioxigenoa sortuz. Dioxigenoa gas diatomiko, usaingabe eta zapore gabekoa da, O₂ formularekin izendatzen dena eta bizitza lurtarrarentzat ezinbestekoa dena.

Taula periodikoan, 16. taldean (kalkogenoak edo oxigenoideak) eta 2. periodoan kokatuta dago. Oxigenoaren balentziari dagokionez, arruntena −2 da, baina beste batzuk ere baditu (−1,+1,+2, ...). Oxigenoa ez-metala da eta elementu gehienekin erraz erreakzionatzen du, gas nobleekin, metal geldoekin eta halogenoekin izan ezik. Halaber, oxidatzaile sendoa eta elektronegatibotasun handieneko bigarren elementua da fluorraren ondoren.^[2]

Oxigenoaren masan oinarrituz, unibertsoko hirugarren elementurik ugariena da, hidrogenoaren eta helioaren ondoren,^[3] eta lurrazalaren elementurik aberatsena da. Atmosferan, oxigenoa elementu aske bezala aurkitzea posible da, fotosintesia egiten duten organismoek etengabe hornitzen dituztelako. Fotosintesirik ez balego, oxigenoak ezingo luke elementu aske bezala egon atmosferan, oso erreaktiboa delako. 2.500 milioi urte inguru,^[4] organismo horiek agertu ondoren hasi zen oxigeno elementala atmosferan pilatzen, eta, gaur egun, dioxigenoak atmosferako bolumenaren % 20,8 osatzen du.^[5] Oxigenoaren beste forma alotropo batek, ozonoak (O₃), biosfera argi ultramoretik babesten du atmosferako ozono-geruzari esker. Haatik, lurrazal mailan ozonoa kutsatzailea da.

Izaki bizidun gehienentzat nahitaezkoa da. Izaki bizidunetako egiturazko molekula mota guztiek, hala nola proteinek, karbohidratoek edo gantzek, oxigenoa daukate osagaitzat. Era berean, animalien maskor, hortz eta hezurrak osatzen dituzten konposatu inorganiko gehienek ere oxigenoa daukate. Zianobakterioek, algek eta landareek oxigenoa ekoizten dute, bere forma diatomikoan fotosintesian zehar, eta zelulen arnasketan erabiltzen dute izaki bizidun konplexu guztiek. Oxigenoa toxikoa da organismo anaerobikoentzat.

1. ↑ Breve historia de la quimica / Introduccion a Las Ideas Y Conceptos De La Quimica / Introduction to Ideas and Concepts of Chemistry.. Alianza Editorial Sa 2010 ISBN 9788420664217. PMC 701020154. (Noiz kontsultatua: 2018-11-07).
2. ↑ (Ingelesez) Ltd, Mark Winter, University of Sheffield and WebElements. «WebElements Periodic Table » Oxygen » electronegativity» www.webelements.com (Noiz kontsultatua: 2018-11-07).
3. ↑ John., Emsley,. (2001). Nature's building blocks : an A-Z guide to the elements. Oxford University Press ISBN 0198503415. PMC 46984609. (Noiz kontsultatua: 2018-11-07).
4. ↑ (Ingelesez) «NASA - NASA Research Indicates Oxygen on Earth 2.5 Billion Years Ago» www.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-11-07).
5. ↑ Oxygen. 2007-10-26 (Noiz kontsultatua: 2018-11-07).