Proiekzio kartografiko

Proiekzio kartografikoa da Lurraren gainazalaren zati bat irudikatzeko prozedura matematiko bat, geosferikoa, mapa baten gainean ―hau da, gainazal plano batean― egiten dena.^[1]

Kartografian, proiekzio kartografiko terminoa da, plano batean, globo baten bi dimentsioko gainazal kurbatua irudikatzeko erabiltzen den transformazio-multzo zabala deskribatzeko erabiltzen dena^[2][3][4]. Mapa-proiekzio batean, globoaren gainazaleko kokapenen koordenatuak (sarritan latitude eta longitude gisa adieraziak) koordenatu bihurtzen dira plano batean^[5][6]. Proiekzioa ezinbesteko urratsa da bi dimentsioko mapa bat sortzeko, eta kartografiaren funtsezko elementuetako bat da.

Esfera batek plano batean duen proiekzio guztiek azalera desitxuratu egiten dute nolabait eta neurri batean^[7]. Maparen helburuaren arabera, distortsio batzuk onargarriak dira, eta beste batzuk ez; horregatik, mapa-proiekzio desberdinak dira esfera-itxurako gorputzaren propietate batzuk beste propietate batzuen kontura gordetzeko. Proiekzio kartografikoen azterketa, batez ere, haien distortsioen karakterizazioari buruzkoa da. Ez dago proiekzio kartografiko posibleen kopuru mugarik^[8]. Orokorrean, proiekzioak matematika hutsaren hainbat esparrutan hartzen dira kontuan, geometria diferentziala, geometria proiektiboa eta barieateak barne. Hala ere, mapa proiekzioa terminoak, zehazki, proiekzio kartografiko bati egiten dio erreferentzia.

Izenaren esanahia literala izan arren, proiekzioa ez da perspektiba-proiekzioetara mugatzen, hala nola pantaila batean itzal bat botatzearen ondoriozkoak, edo kamera estenopeiko batek film lauko plaka batean sortzen duen irudi zuzen-lerroa. Aitzitik, gainazal kurbatutik planora koordenatuak bereizi eta leunki eraldatzen dituen edozein funtzio matematiko proiekzio bat da. Erabilera praktikoan, proiekzio gutxi dira perspektiba.

Artikulu honen parterik handienak mapatu beharreko azalera esfera batena dela suposatzen du. Lurra eta beste zeruko gorputz handi batzuk, oro har, esferoide kamuts gisa hobeto modelatzen dira; bitartean, asteroideak bezalako objektu txikiek forma irregularrak izaten dituzte sarritan. Planeten gorputzen gainazalak mapatu daitezke, nahiz eta irregularregiak izan esfera edo elipsoide batekin ondo modelatzeko^[9]. Hori dela eta, oro har, mapa-proiekzioa da gainazal kurbatu jarraitu bat plano batean berdintzeko edozein metodo.

Mapa-proiekziorik ezagunena Mercatorren proiekzioa da^[8].  Mapa-proiekzio horrek konformatua izateko propietatea du. Hala ere, XX. mendean zehar kritikatu izan da ekuatoretik urrunago dauden eskualdeak handitzeagatik^[8]. Aitzitik, eremu berdineko proiekzioek, hala nola proiekzio sinusoidala eta Gall-Peters proiekzioa, herrialdeen elkarren arteko tamaina egokiak erakusten dituzte, baina angeluak desitxuratzen dituzte. National Geographic Societyk eta atlas gehienek eremuaren eta distortsio angeluarren arteko konpromisoa egiten duten mapen proiekzioen alde egiten dute, hala nola Robinson proiekzioa eta Winkel-en proiekzio hirukoitza^[8][10].

1. ↑ Patxi, Angulo. (1995-10-01). «Mapak» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-02-22).
2. ↑ Lambert, Johann; Tobler, Waldo (2011). Notes and comments on the composition of terrestrial and celestial maps. Redlands, CA: ESRI Press. ISBN 978-1-58948-281-4.
3. ↑ Richardus, Peter; Adler, Ron (1972). map projections. New York, NY: American Elsevier Publishing Company, inc. ISBN 0-444-10362-7.
4. ↑ Robinson, Arthur; Randall, Sale; Morrison, Joel; Muehrcke, Phillip (1985). Elements of Cartography (fifth ed.). ISBN 0-471-09877-9.
5. ↑ (Ingelesez) Snyder, John P.; Voxland, Philip M.. (1989). «An album of map projections» Professional Paper  doi:10.3133/pp1453. ISSN 2330-7102. (Noiz kontsultatua: 2023-02-23).
6. ↑ (Ingelesez) Ghaderpour, Ebrahim. (2016-09-01). «Some Equal-area, Conformal and Conventional Map Projections: A Tutorial Review» Journal of Applied Geodesy 10 (3): 197–209.  doi:10.1515/jag-2015-0033. ISSN 1862-9024. (Noiz kontsultatua: 2023-02-23).
7. ↑ Monmonier, Mark (2018). How to lie with maps (3rd ed.). The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-43592-3.
8. ↑ ^{a b c d} Snyder, John P. (1993). Flattening the earth: two thousand years of map projections. University of Chicago Press. ISBN 0-226-76746-9.
9. ↑ (Ingelesez) Hargitai, Henrik; Wang, Jue; Stooke, Philip J.; Karachevtseva, Irina; Kereszturi, Akos; Gede, Mátyás. (2017). Lapaine, Miljenko ed. «Map Projections in Planetary Cartography» Choosing a Map Projection (Springer International Publishing): 177–202.  doi:10.1007/978-3-319-51835-0_7. ISBN 978-3-319-51835-0. (Noiz kontsultatua: 2023-02-23).
10. ↑ (Ingelesez) Singh, Ishveena. (2017-04-25). «Which is the best map projection?» Geoawesomeness (Noiz kontsultatua: 2023-02-23).