Daga (planeta)

Daga

"Ti Asul a Marmol" ti retrato iti Daga, a naala manipud ti Apollo 17
Dagiti panangikeddeng
Dagiti alternatibo a nagan	Terra, Sol-3
Dagiti pakailasinan ti panaglikmut
Panawen J2000.0
Aphelion	152,098,232 km 1.01671388 AU
Perihelion	147,098,290 km 0.98329134 AU
Semi-mayor a pagtayyekan	149,598,261 km 1.00000261 AU
Eksentrisidad	0.01671123
Panawen ti panaglikmut	365.256363004 al-aldaw 1.000017421 tawen
Napipia a kapardas ti panaglikmut	29.78 km/s 107,200 km/h
Promedio nga anomalia	357.51716°
Paglikigan	7.155° aginggana ti ekuador ti Init 1.57869°aginggana ti saan a mabalbaliwan a dalumpinas
Longitud ti agpangato a nodo	348.73936°
Argumento ti perihelion	114.20783°
Dagiti ammo a satelite	1 a masna (Ti Bulan) 994 parbo (manipud idi 2011-12-31)
Dagiti pisikal a pakailasinan
Promedio a rayus	6,371.0 km
Rayus ti ekuador	6,378.1 km
Rayus ti polar	6,356.8 km
Panagdalumpinas	0.0033528
Sirkumperensia	40,075.017 km (ekutorial)Heodetiko a Sistema ti Lubong (WGS-84). [1] 40,007.86 km (meridional) [2]
Kalawa ti rabaw	510,072,000 km2 148,940,000 km2 daga (29.2 %) 361,132,000 km2 danum (70.8 %)
Tomo	1.08321×1012 km3
Masa	5.9736×1024 kg
Promedio a densidad	5.515 g/cm3
Grabidad ti rabaw	9.780327 m/s2 0.99732 g
Kapardas ti panagtalaw	11.186 km/s
Panawen ti panagtayyek ti sidereal	0.99726968 d 23h 56m 4.100s
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador	1,674.4 km/h (465.1 m/s)
Pakbu ti pagtayyekan	23°26'21".4119
Albedo	0.367 (heometriko) 0.306 (Piansa)
temp. ti rabaw min mean max Kelvin 184 K 287.2 K 331 K Celsius −89.2 °C 14 °C 57.8 °C
Atmospeara
Presion ti rabaw	101.325 kPa (MSL)
Pakabuklan babaen ti tomo	78.08% nitroheno (N2) 20.95% Oksíheno (O2) 0.93% argon 0.038% karbon dioksido About 1% alingasaw ti danum (agbalbaliw babaen ti klima)

Ti Daga (wenno ti Daga) ket isu ti maikatlo a planeta manipud ti Init, ken ti kapusekan ket maikalima a kadakkelan kadagiti walo a planeta iti Sistema a Solar. Isu pay ti kadakkelan kadagiti uppat a naindagaan a planeta iti Sistema a Solar. Daytoy ket sagpaminsan pay a makunkuna a ti lubong, ti Asul a Planeta,^[3] wenno babaen ti Latin a naganna a, Terra.^{[paammo 1]}

Ti Daga ket naporma idi agarup a 4.54 bilion a tawtawen babaen ti panakapartuatna manipud ti solar a nebula, ken ti biag ket rimsua iti rabawna idi kaunegan ti maysa a bilion a tawtawen.^[4] Ti planeta ket pagtaengan dagiti riwriw a sebbangan, a mairaman dagiti tao.^[5] Ti biospera ti Daga ket naimudingan a nabalbaliwanna ti tangatang ken dagiti pay abiotiko a kasasaad iti planeta, a nagpakabael daytoy ti panakaiwarwaras dagiti aerobio nga organismo ken dagiti pay panakaporma ti tuon ti osono a daytoy ket, a kumaduaan ti magnetiko a lugar ti Daga, ket mangtiped kadagiti makadangran a solar a radiasion, a mangpalubos ti biag iti daga.^[6] Ti maipapan ti bagi a tagikua ti Daga, ken dagiti pay bukodna a heolohiko a pakasaritaan ken panagliklikmut, ket pimmalubos ti panagrang-ay ti biag. Ti planeta ket manamnama a agituloy a makasuporta ti biag para kadagiti sumaruno a 500 a riwriw aginggana ti 2.3 a bilion a tawtawen.^[7][8][9]

Ti ukis ti daga ket nabingbingay kadagiti nadumaduma a nasikkil a paset, wenno tektoniko a plato, nga umakar ti rabaw kadagiti panawen iti adu a riwriw a tawtawen. Agarup a 71% iti rabaw ket nasakopan babaen dagiti naapgad a danuma a taaw, nga adda dagiti nabati ket buklen dagiti kontinente ken is-isla a dagitoy amin a maitipon ket adda dagiti adu a danaw ken dagiti nadumaduma a pagtaudan iti danum a mangbukel ti hidrospera. Dagiti ungto ket kaaduan a naabongan kadagiti natanken a yelo (Antartiko a sabanas ti yelo) wenno baybay ti yelo (Artiko a gora ti yelo). Ti uneg ti planeta agnanayon nga aktibo, nga adda ti napuskola tuon iti medio a natangken a manta, maysa alikido a akin ruar a bugas nga agpataud ti magnetiko a lugar, ken maysa a natangken a landok a kaunegan a bugas.

Ti Daga ket makibiang kadagiti sabsabali a banag iti limbang, a naipangpangruna ti Init ken ti Bulan. Iti agdama, ti Daga ket likmutenna ti Init iti tunggal maysa a 366.26 paset ti panawen ken agtayyek iti bukodna a patayyekan, a maipada dagiti 365.26 a solar nga aldaw, wenno maysa a sidereal a tawen.^{[paammo 2]} Ti pagtayyekan ti Daga a panagtayyek ket napakbo ti 23.4° nga umadayo manipud ti tindek iti bukodna a panaglikmut a plano, a agpataud daytoy ti panagdumaduam ti tiempo iti rabaw ti planeta iti paset ti panawen iti maysa a tropikal a tawen (365.24 a solar nga al-aldaw).^[10] Ti maymaysa laeng a masna a satelite ti Daga, ket ti Bulan, a nangrugi nga agpalpalikmut iti daytoy idi agarup a 4.53 bilion tawtawen, a daytoy ket agpataud ti ugot dagiti taaw iti panawen ti Naladaw nga Adu a Panagbomba ket gapuanan ti naimudingan a panagbalbaliw ti enbironmento ti kalatakan a rabaw.

Dagiti mineral a rekurso ti planeta ken dagiti taudan ti biospera ket agparparawad kadagti rekurso nga inususar a panagsuporta ti sangalubongan a populasion ti nagtagitaoan.^[11] Dagiti agtaeng ket naigrupoda kadagiti agarup a 200 a nawaya a naturay nga estado (193 mabigbigan ti Nagkaykaysa a Pagpagilian a naturay nga estado), a makibibiang babaen ti diplomasia, panabaniaga, komersia, ken milisia nga aksion. Dagiti kultura ti nagtagitaoan ket nakaparang-ay kadagit nadumaduma a panagkita iti planeta, a mairaman ti personipikasion a kas maysa a kinadios, ti pammati ti maysa a dalumpinas a Daga wenno iti Daga a kas ti sentro iti law-ang, ken ti maysa a moderno a perspektibo ti lubong a kas maysa a napagkaykaysa nga enbironmento a makasapul ti panagayaywan.

Biddut ti dakamat: Adda dagiti etiketa ti <ref> para iti grupo a nanaganan ti "paammo", ngem awan ti nabirukan a kapada nga etiketa ti <references group="paammo"/>, wenno awan ti pangrikep ti </ref>