Corpus Iuris Civilis

Het Corpus Iuris Civilis is een schriftelijk neergelegde verzameling van wetten, besluiten, rechterlijke uitspraken en juridische leerstukken betreffende het Romeins recht, samengesteld en geschreven in opdracht van de Byzantijnse keizer Justinianus I, tussen 529 en 534. De betiteling wordt gebruikt vanaf de 16e eeuw, hoofdbestanddeel vormt de zogenaamde Codex Justinianus.^[1]

Het Corpus Iuris Civilis bracht veel Romeinse rechtsbronnen en niet schriftelijk vastgelegde regels van gewoonterecht samen die tot dan toe losse wetten (leges) regels en gebruiken vormden, zoals besluiten van de senaat (senatus consulta) en keizerlijke decreten, maar ook vonnisen uit rechtszaken, en de meningen en wetsinterpretaties van vooraanstaande juristen (responsa prudentium).

Hoewel het Byzantijnse rijk zich in die tijd oostelijk van Italië rondom de Middellandse Zee uitstrekte en het huidige Griekenland, Turkije en Egypte omvatte, zou het Corpus ook een grote rol gaan spelen in met name de Westerse rechtsgeschiedenis, zowel vanwege de inhoud als vanwege de rationeel geordende structuur. Het werd gedurende de middeleeuwen door rechtsgeleerden aan alle grote Europese rechtsscholen bestudeerd, en werd, als ius commune, een belangrijke bron voor het continentaal Europese recht. Ook het huidige Belgische en Nederlandse burgerlijk recht grijpt qua inhoud nog steeds terug op beginselen en rechtsfiguren uit het Romeins recht zoals vastgehouden in het Corpus. Een bijzonderheid omdat de maatschappij tijdens keizer Justinianus in sociaal en juridisch opzicht op een volstrekt andere manier was ingericht en grote groepen van de bewoners geen rechten hadden die nu normaal zijn, als het recht op eigendom, zeggenschap over de kinderen, deelname aan stads- en staatsbestuur of om te erven.

Tribonianus, 'quaestor sacri palatii' (minister van Justitie) onder keizer Justinianus, leidde het redactiewerk, hij was voorzitter van de commissie van compilatoren (compilare = bijeenbrengen). Het Corpus Iuris Civilis werd uitgegeven in drie delen: Codex Justinianus, Digesten en Instituten.

Eerdere schriftelijk vastgelegde verzamelingen van Romeins recht waren de Twaalftafelenwet uit de vijfde eeuw voor Christus, en de Codex Theodosianus, gemaakt in opdracht van keizer Theodosius II.

1. ↑ Corpus iuris civilis, Digesten deel II (zie literatuur), Inleiding, pag. XI tot XLII.