Nederlands in Duitsland

Nederlands wereldwijd
Nederlands: Nederlands in Nederland Nederlands in België Nederlands in Wallonië Nederlands in Suriname Nederlands op Aruba, Curaçao en Sint Maarten Nederlands in Zuid-Afrika – Erkenning Nederlands in Frankrijk Nederlands in Frans-Guyana Nederlands in Duitsland Nederlands in de Verenigde Staten Nederlands in Canada Nederlands in Indonesië Nederlandse creoolse talen: Afrikaans (verwantschap met Nederlands) Namibisch-Afrikaans Petjo Javindo Negerhollands Berbice-Nederlands Skepi
Portaal    Nederlands

Op het grondgebied van het huidige Duitsland heeft Standaardnederlands in de loop van de geschiedenis een wisselende status gehad. Met Standaardnederlands wordt dan de taal bedoeld die na ca. 1620 de officieel aanvaarde en gebruikte schrijftaal en gaandeweg ook de spreektaal voor de hogere sociale lagen werd. Deze taal was gebonden aan het gezag van de Republiek der Verenigde Nederlanden en later het van Koninkrijk der Nederlanden, en niet minder aan het gezag van de dominante kerk, die tot 1800 'Nederduitse Gereformeerde' en daarna 'Nederlandse Hervormde Kerk' werd genoemd.

In de streken ten oosten van de grenzen van de republiek (en later van het koninkrijk) waar het Nederlandse politieke gezag groot was, en vooral als daar ook de Gereformeerde (Hervormde) kerk dominant was, gebruikte men Standaardnederlands in de kerken en op de scholen, naast in toenemende mate Hoogduits, dat in de 19de eeuw de overhand zou krijgen.

Een variant op het Noord-Nederlandse Standaardnederlands was de Zuid-Nederlandse taalstandaard die in Kleef (Kleverland) vooral door de rooms-katholieke clerus werd gebruikt. Dit gebied, hoewel het nooit tot de Republiek behoorde, stond wel onder invloed van de politiek van de republiek en ook van de Oranje-dynastie die hof hield in de stad Kleef. Maar de eigenlijke reden van de Nederlands-Vlaamse oriëntatie was de afkeer van de Pruisische ambtenarenstaat die hier na het verdwijnen van de hertogen in de loop van de 18de eeuw het staatsgezag ging uitoefenen in het Hoogduits.

In het deel ten westen van de Rijn was de rooms-katholieke Kerk dominant, zeker in numeriek opzicht. De Noord-Nederlandse standaardtaal was daar in gebruik bij de weinige en kleine Hervormde (Calvinistische) gemeenten die steun vonden bij de plaatselijke adel. De stad Wezel (Wesel) was een uitzondering als een calvinistisch bolwerk sinds 1570. De katholieke geestelijkheid gebruikte de Zuidnederlandse variant van het Standaardnederlands. De Lutherse gemeenten ten oosten van de Rijn gingen al vroeg op het Hoogduits als standaardtaal over. De gesproken taal was overal tot ver in de 19de eeuw het Nederrijnse Kleverlands.

Op het bijgaande kaartje met het 'Verbreitungsgebiet der niederländischen Sprache' wordt het gebruik van de standaardtaal, dus de taal in formele situaties en functies, aangegeven, en niet de dagelijkse omgangstaal die overal in noordwestelijk Duitsland tot in het einde van de 19de eeuw het plaatselijke Nederduitse (in het noorden), Westfaalse (in het midden) dan wel Nederfrankische (in het zuiden) dialect was.