Realisme (filosofie)

Realisme (van het Latijn res, ding, werkelijkheid) is de filosofie dat er een werkelijkheid onafhankelijk van het menselijk bewustzijn bestaat. Die werkelijkheid wordt dan ook als een voorwaarde beschouwd voor de kennis en het denken. De term realisme is in de loop der tijden filosofisch op verschillende manieren geïnterpreteerd. De twee belangrijkste stromingen zijn de middeleeuwse interpretatie waarin realisme in de eerste plaats wordt gezien als tegenhanger van het nominalisme. De moderne wijsbegeerte plaatst het tegenover het idealisme.

De term realisme zonder verdere specificatie doelt over het algemeen op:

1. Een standpunt in het met name in de oudheid en de middeleeuwen gevoerde debat over universalia, namelijk dat deze daadwerkelijk bestaan.
2. Een positie binnen de twintigste-eeuwse wetenschapsfilosofie, die stelt dat de beste wetenschappelijke theorieën waar zijn, ook voor zover ze over niet-observeerbare entiteiten gaan.
3. Het standpunt dat er – tegenover het idealisme – een van de geest onafhankelijke wereld bestaat.
4. De opvatting dat er – in de combinatie moreel realisme – ware morele uitspraken zijn.