Ziekenfonds (Nederland)

Een ziekenfonds was een private instelling die tot doel had, haar leden een ziektekostenverzekering te bieden. Zij onderscheidde zich daarin van andere verzekeraars, doordat zij de rekening voor genoten medische zorg direct aan de zorgverlener betaalde, zonder dat de verzekerde de rekening zag. Hiervoor werden door het ziekenfonds contracten gesloten met artsen, apothekers en andere zorgverleners. Andere onderscheidende kenmerken waren onder andere het feit dat de premies van het door het ziekenfonds aangeboden arrangement inkomensafhankelijk waren en het feit dat de kring van verzekerden werd beperkt doordat het inkomen of loon onder een bepaalde grens moest liggen.

Oorspronkelijk boden ziekenfondsen een vrijwillig collectief verzekeringsarrangement voor de minvermogende bevolkingsgroepen aan. Met de afkondiging van het Ziekenfondsenbesluit in 1941 werd er een zorgverzekering, een verplichte ziektekostenverzekering voor loontrekkers met een inkomen onder een bepaald bedrag, in het leven geroepen die door erkende ziekenfondsen moest worden uitgevoerd. Hierdoor werden ziekenfondsen in plaats van private instellingen uitvoeringsorganen van een publiekrechtelijke regeling. Daarnaast hielden ziekenfondsen via het in eigen beheer uitvoeren van de vrijwillige ziekenfondsverzekering en via het aanbieden van eigen aanvullende verzekeringen, een zekere mate van autonomie. Met de invoering van de Zorgverzekeringswet in 2006 werd de verplichte verzekering vervangen door de basisverzekering, met een verzekeringsplicht ongeacht het inkomen en uitgevoerd door private zorgverzekeraars. Het overgrote deel van de huidige zorgverzekeraars is ooit begonnen als ziekenfonds.