Dowcip

Ten artykuł dotyczy psychologii. Zobacz też: Dowcip (film).

Dowcip, żart, kawał – krótka forma humorystyczna, służąca rozśmieszeniu słuchacza. Najczęstszą formą rozpowszechniania dowcipu jest przekaz słowny. Dowcipy można spotkać na wielu stronach internetowych, w prasie, w specjalnych rubrykach. Publikowane są książki i czasopisma z dowcipami. Istnieją też ponure żarty („czarny dowcip”) oraz „puste dowcipy”, śmieszące tylko opowiadającego. Innym gatunkiem dowcipu jest „dowcip ciągły”, czyli powtarzany kilka razy w krótkim odstępie czasu lub „dowcip abstrakcyjny”, obecny np. w krajach Europy Środkowej – głównie w Czechach i Polsce. Znany jest także jako pure nonsense^[1] czy humor angielski. Można też natrafić na pojęcie żartu „hermetycznego”, który może opierać się na memie lub jest zrozumiały tylko dla docelowej grupy odbiorców, np. kolegów z pracy czy też informatyków.

Zdarzają się okresy popularności dowcipów o konkretnych osobach, np. o Chucku Norrisie w 2005 roku (Chuck Norris Facts). Popularność tematyczna kawałów zmienia się z czasem, w określonym kontekście pojawiają się dowcipy polityczne stanowiące formę ironicznego komentarza wobec rzeczywistości^[2]. Zmiany te mają różnorodne przyczyny, a czasem inspiracje. Kawały jako obiekt badań naukowych ujmowane są pomiędzy obszarem trzecim literatury a folklorem.

Prawdopodobnie najstarszą księgą żartów jest anonimowy zbiór dowcipów pt. „Philogelos” (gr. Φιλόγελως, dosł. miłujący śmiech) pochodząca z III/IV w. Znajduje się w nim 265 kawałów^[3].

Według André Jollesa żart jest jednym z morfologicznych archetypów leżących u podstaw współczesnych gatunków literackich^[4].

Jedną z największych monografii o dowcipie napisał Zygmunt Freud, w której opisał dowcip w relacji do nieświadomości^[5].