KGB

Ten artykuł dotyczy służb bezpieczeństwa ZSRR. Zobacz też: KGB na Białorusi i KGB w Osetii Południowej.

Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR – KGB

Комитет государственной безопасности – КГБ

Symbol KGB (Miecz i tarcza)
Budynek aparatu centralnego KGB ZSRR (Łubianka)
Państwo	ZSRR
Data utworzenia	1954
Data likwidacji	1991
Przewodniczący Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego	Wadim Bakatin (ostatni)
Zatrudnienie	480 000 (1991)
Adres
pl. Dzierżyńskiego 2 (pl. Łubianka 2), Moskwa
Położenie na mapie Moskwy KGB
Położenie na mapie Rosji KGB
55°45′36,40″N 37°37′39,11″E/55,760110 37,627530
Multimedia w Wikimedia Commons

Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR – KGB ZSRR (ros. Комите́т госуда́рственной безопа́сности – КГБ СССР, Komitiet gosudarstwiennoj biezopasnosti pri Sowietie Ministrow SSSR, wym. [kəmʲɪˈtʲet ɡəsʊˈdarstvʲɪnːəj bʲɪzɐˈpasnəsʲtʲɪ] ( odsłuchaj)) – utworzony w 1954 po likwidacji MGB organ państwowy przy Radzie Ministrów ZSRR kierujący siłami bezpieczeństwa wewnętrznego (policja polityczna, wojska wewnętrzne i wojska ochrony pogranicza) i zewnętrznego (wywiad i kontrwywiad, aparat dywersyjno-szpiegowski)^[1]. Jedna z dwóch służb specjalnych ZSRR. Stosował inwigilację ludności, dezinformację, zwalczał rzeczywistych i domniemanych przeciwników KPZR i niezależny obieg informacji.

KGB istniał od marca 1954 do października 1991. Był następcą m.in. CzeKa i NKWD. W propagandzie komunistycznej często określany jako „tarcza i miecz partii” (ros. щит и меч). W trakcie pieriestrojki i w czasie rozpadu ZSRR był stopniowo dzielony, a wiele komórek organizacyjnych zlikwidowano.

Główne komórki organizacyjne KGB zostały przekształcone w Federacji Rosyjskiej w szereg instytucji:

• Służba Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej,
• Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej,
• Federalna Służba Ochrony Federacji Rosyjskiej.

Do głównych zadań KGB należało gromadzenie informacji wywiadowczych poza granicami Związku Radzieckiego, ochrona kontrwywiadowcza armii, marynarki wojennej i lotnictwa oraz samego Komitetu, ochrona granic państwowych ZSRR, nadzór nad obiektami nuklearnymi i większymi ośrodkami przemysłowymi tego kraju, ochrona budynków rządowych oraz dostojników partyjnych w kraju i poza jego granicami, w tym ambasad i konsulatów.

W skład KGB wchodziło dziewięć zarządów głównych, z których największą rolę odgrywały: I (wywiad), II (kontrwywiad), III (kontrwywiad wojskowy), V (walka ideologiczna i zwalczanie dysydentów), VI (wywiad i kontrwywiad gospodarczy), VII (inwigilacja) i IX (ochrona dostojników państwowych). Oprócz tego poza strukturami zarządów głównych istniały specjalne oddziały zabójców działających na całym świecie (tzw. mokryje dieła).