Kresy Wschodnie

Ten artykuł dotyczy wschodniego obszaru dawnej Rzeczypospolitej. Zobacz też: Kresy Zachodnie i Kresy.

Kresy Wschodnie^[1] lub po prostu Kresy^[1][2] – dawne wschodnie pogranicze Polski, funkcjonujące w okresie międzywojennym i dawniej jako część polskiego terytorium państwowego, a obecnie stanowiące fragmenty obszarów państwowych Ukrainy, Białorusi i Litwy.

Według encyklopedii PWN kresy w najbardziej ogólnym tego słowa znaczeniu to „ziemie znajdujące się na skraju państwa, pogranicze”^[3]. Termin kresy wschodnie jest pojęciem wielowarstwowym, zarówno geograficzno-politycznym, jak i historycznym^[4], socjologicznym, kulturowym i literackim. Stanowi element polskiej narracji historyczno-politycznej i bywa wykorzystywany propagandowo, będąc jednocześnie źródłem mitologii i pamięci historycznej. Termin ten, w dużej mierze koresponduje z rosyjskim imperialnym pojęciem okrainy (Oкраины)^[5], oraz stanowi element polskiego dyskursu historycznego, równocześnie odnosząc się do terenów zamieszkiwanych przez różne grupy narodowe i etniczne (Polaków, Ukraińców, Białorusinów, Litwinów, Żydów, Niemców i innych). Z tej przyczyny postrzegany jest przez część badaczy jako jednostronnie wyrażający wyłącznie polską optykę i pamięć. Funkcjonując w polskim obiegu, pojęcie kresów stanowi źródło narracji historycznych i kulturowych, rozumiany bywa też jako obszar polskiej „swojskości”, bywa synonimem „małej ojczyzny” Polaków wysiedlonych po II wojnie światowej z terenów, które, na skutek Konferencji Jałtańskiej (4–11 lutego 1945 r.), znalazły się poza granicami Polski^[2][6][7][8].

Według badań CBOS z 2012 r. blisko 2% Polaków w tamtym okresie pochodziło z Kresów, a ponad 12% miało urodzonych na Kresach przodków w linii prostej. Łącznie osób pochodzących z Kresów w Polsce żyło od 4,3 mln do 4,6 mln, z czego 25% w woj. dolnośląskim, 10% w woj. śląskim, 9% w woj. lubuskim i 9% w woj. mazowieckim. Kresowe pochodzenia deklarowało 51% mieszkańców woj. lubuskiego, 47% woj. dolnośląskiego, 30% woj. opolskiego, 25% woj. zachodniopomorskiego, 18% woj. warmińsko-mazurskiego i 17% woj. pomorskiego^[9][10].