Mozazaury

Mozazaury

Mosasauridae
Gervais, 1853
Mozazaur
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	lepidozaury
Rząd	łuskonośne
Rodzina	mozazaury
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Mozazaury (Mosasauridae) – rodzina olbrzymich, wężowatych mięsożernych morskich gadów, żyjących podczas późnej kredy.

Pierwsze szczątki pochodzą z kamieniołomu, w którym wydobywano wapień w Maastricht (nazwa pochodzi od tej miejscowości) nad doliną Mozy w 1778. Mozazaury nie były dinozaurami, lecz lepidozaurami, znanymi z zazębiających się łusek. Drapieżniki te wyewoluowały z półwodnych łuskonośnych (klad obejmujący dzisiejsze jaszczurki, amfisbeny i węże), a dokładniej od rodziny Aigialosauridae, we wczesnej kredzie. W czasie ostatnich 20 milionów lat kredy (turon, mastrycht), dzięki wyginięciu ichtiozaurów i pliozaurów, stały się one dominującymi drapieżnikami morskimi.

Dokładna pozycja filogenetyczna kladu obejmującego mozazaury i ich najbliższych krewnych (aigialozaury i dolichozaury) w obrębie Squamata pozostaje niepewna. Tradycyjnie uważane są za bliskich krewnych waranowatych^[1][2]; pokrewieństwo to potwierdza analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Conrada (2008)^[3]. Analiza Conrada i współpracowników (2011) uwzględniająca jedynie cechy budowy szkieletu wykazuje, że mozazaury i ich krewni są przedstawicielami grupy Anguimorpha nienależącymi do najmniejszego kladu obejmującego warany i Monstersauria, ale bliżej spokrewnionymi z tymi grupami niż padalcowate, guzowcowate i jaszczurka krokodylowata; natomiast analiza uwzględniająca zarówno cechy budowy szkieletu, jak i dane molekularne wykazała, że mozazaury są bliżej niż Monstersauria spokrewnione z waranami^[4]. Przytaczane dowody na bliskie pokrewieństwo mozazaurów i waranów zakwestionował Caldwell (2012), który uznał za bardziej prawdopodobne bliskie pokrewieństwo mozazaurów i ich najbliższych krewnych z wężami^[5]. Szczególnie bliskie pokrewieństwo mozazaurów i węży potwierdzają też niektóre analizy filogenetyczne^[6][7] (występują u nich podobieństwa anatomiczne czaszki i szczęk^[6], a różniły się od nich np. osadzeniem zębów w zębodołach). Jeszcze inny rezultat dała analiza Gauthiera i współpracowników (2012); według niej mozazaury i ich najbliżsi krewni są bazalnymi przedstawicielami kladu Scincogekkonomorpha (obejmującego grupę Scleroglossa, do której z kolei należą Autarchoglossa i Gekkota, oraz wszystkie łuskonośne bliżej spokrewnione ze Scleroglossa niż z Iguania) nienależącymi do Scleroglossa. Z tej analizy wynika dodatkowo, że pozycja filogenetyczna mozazaurów w obrębie Squamata wskazywana przez różne analizy filogenetyczne zmienia się w zależności od tego, jakie taksony są brane pod uwagę w analizie. Gdy Gauthier i współautorzy uwzględnili tylko taksony kopalne a pominęli żyjące, mozazaury, aigialozaury i dolichozaury były blisko spokrewnione z wężami, razem z którymi tworzyły klad siostrzany do Scleroglossa. Gdy w analizie nie uwzględniano amfisben i przedstawicieli rodzin Dibamidae i Anniellidae uzyskiwano drzewo, na którym mozazaury i ich krewni należeli do Scleroglossa – taksony te były blisko spokrewnione z wężami, razem z którymi tworzyły klad siostrzany do Varanoidea. Autorzy zauważyli też, że gdy w analizie uwzględniano aigialozaury i dolichozaury, ale nie uwzględniano mozazaurów uzyskiwano drzewo filogenetyczne, według którego te dwie pierwsze grupy należały do Scleroglossa i tworzyły klad siostrzany do kladu obejmującego węże, amfisbeny, Dibamidae i Anniellidae^[8].

Jaszczurki te osiągały do 17,5 m długości. Wielka głowa mieściła ogromne, naszpikowane ostrymi zębami szczęki, które u największych mierzyły niemal 2 metry, a zęby 10 cm długości. Szczęki mogły otworzyć się na około 1 m szerokości. Żuchwa była luźno zawieszona na zawiasach do czaszki z ruchomym stawem z każdej strony (za zębami). Dzięki temu luźnemu połączeniu mogły połykać dużą w stosunku do swych rozmiarów zdobycz. Żywiły się rybami, żółwiami, mięczakami i skorupiakami. Mozazaury miały opływowe ciała, kończyny przekształcone w szerokie płetwy i długi, silnie umięśniony ogon, którego faliste ruchy stanowiły siłę napędową dla poruszającego się niczym węgorz gada, a sterowanie odbywało się za pomocą czterech płetwiastych kończyn. Zasiedlały Atlantyk, Pacyfik^[9] i Tetydę^[10].