Wielki terror (ZSRR)

Wielki terror
	; Zwłoki ofiar mordu w Winnicy ekshumowane przez okupanta niemieckiego w 1943 r.
Państwo	ZSRR
Data	1937–1938
Typ ataku	egzekucje przez rozstrzelanie, masowe deportacje, czystki etniczne, ludobójstwo
Sprawca	Józef Stalin,; NKWD (Gienrich Jagoda, Nikołaj Jeżow, Ławrientij Beria, Iwan Sierow i inni); Andriej Wyszynski, Łazar Kaganowicz, Klimient Woroszyłow, Robert Eiche i inni
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica w Charkowie 1932 – przechodnie obojętnie mijają zmarłych z głodu ludzi

Wielki terror (również wielka czystka, jeżowszczyzna^[1]) – okres w historii ZSRR szczególnego nasilenia terroru policyjnego NKWD w latach 30. XX wieku. W efekcie zaplanowanych i zorganizowanych represji zamordowano miliony^[2] niewinnych ludzi, a także prawie wszystkich działaczy partii leninowskiej, wysokich oficerów Armii Czerwonej oraz NKWD. Za jego początek uważane jest zabójstwo Siergieja Kirowa w grudniu 1934, a koniec najczęściej datowany na 1939 r.^[a]

Terminu wielki terror użył Robert Conquest jako tytułu fundamentalnej monografii zagadnienia z 1968. Inne powszechnie używane określenie, wielka czystka, spopularyzował Aleksander Weissberg-Cybulski. Okres ten był jedną z wielu fal masowych represji w ZSRR po 1917 roku (1918–1921, 1928–1931, 1934–1935, 1937–1938, 1943–1946, 1948–1953) i wyróżniał się największą brutalnością^[3].

W oficjalnej historiografii komunistycznej aż do końca lat 80. XX w. określany eufemistycznie jako okres błędów i wypaczeń lub okres kultu jednostki (w znaczeniu kultu Stalina). Wśród społeczeństwa ZSRR określany jako jeżowszczyzna (usiłowano wiązać okres terroru wyłącznie personalnie z osobą komisarza NKWD Nikołaja Jeżowa, następnie straconego przez Stalina).

↑ wielka czystka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-04-04] .
↑ „Straceni: w przybliżeniu 1 milion. Jeśli liczby podane ostatnio dla Uzbekistanu uznać za typowe, tyle właśnie wyniosłaby liczba rozstrzelanych w całym ZSRR przez same trójki enkawudowskie. Liczby z Irkucka sugerują ponad 1,5 miliona dla całego Związku. (…) Zmarli w obozach, w latach 1937–1938; w przybliżeniu 2 miliony. Opierałem się tu na relacjach więźniów dotyczących śmiertelności w obozach oraz na źródłach jugosłowiańskich (podających łącznie liczbę rozstrzelanych i zmarłych). Owe 2 miliony obejmują też ludzi straconych w obozach, którzy nie figurują w liście rozstrzelanych podanej w p.2. (na podstawie danych z Kołymy i Bamłagu można przyjąć, że było to w przybliżeniu 600–700 tys.)”. Robert Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 535.
↑ Orlando Figes: Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji. Wyd. Kindle. Magnum, 2008, s. loc. 211-14. ISBN 978-83-89656-38-4.

Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>

BŁĄD PRZYPISÓW

[1] wielka czystka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-04-04] .

[2] „Straceni: w przybliżeniu 1 milion. Jeśli liczby podane ostatnio dla Uzbekistanu uznać za typowe, tyle właśnie wyniosłaby liczba rozstrzelanych w całym ZSRR przez same trójki enkawudowskie. Liczby z Irkucka sugerują ponad 1,5 miliona dla całego Związku. (…) Zmarli w obozach, w latach 1937–1938; w przybliżeniu 2 miliony. Opierałem się tu na relacjach więźniów dotyczących śmiertelności w obozach oraz na źródłach jugosłowiańskich (podających łącznie liczbę rozstrzelanych i zmarłych). Owe 2 miliony obejmują też ludzi straconych w obozach, którzy nie figurują w liście rozstrzelanych podanej w p.2. (na podstawie danych z Kołymy i Bamłagu można przyjąć, że było to w przybliżeniu 600–700 tys.)”. Robert Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 535.

[4] Orlando Figes: Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji. Wyd. Kindle. Magnum, 2008, s. loc. 211-14. ISBN 978-83-89656-38-4.

[1]

[2]

[a]

[3]