Budismo

Bahagi ng isang serye tungkol sa
Budismo
Kasaysayan Guhit-panahon Gautama Buddha Mga konseho Mga kalaunang Budista
Dharma Mga konsepto Apat na Maharlikang Katotohanan Limang mga Kabuuan Impermanensiya Pagdurusa Hindi-sarili Nakasalalay na pinagmulan Gitnang Daan Kawalang laman Karma Muling kapanganakan Saṃsāra Kosmolohiya
Mga gawain Tatlong Hiyas Mga landas na Budista tungo sa kalayaan Moralidad Mga kasakdalan Pagninilay nilay Pagiging mapagmasid Karunungan Kahabagan Mga tulong sa Kaliwanagan Monastisismo Mga karaniwang tao
Nirvāṇa Apat na Yugto Arahant Buddha Bodhisattva
Mga tradisyon Mga kanon Theravāda Pāli Mahāyāna Hinayana Intsik Vajrayāna Tibetano Navayana
Guhit-balangkas
t u b

Ang Budismo o Budhismo (Sanskrit: Buddha Dharma, nangangahulugang: "Ang Daan ng Naliwanagan") ay isang relihiyon o pilosopiya na nakatuon sa mga aral ni Buddha Śākyamuni (Siddhārtha Gautama), na marahil namuhay noong ika-5 siglo BCE.

Nakatuon ang Budismo sa mga aral ni Siddhartha Gautama o ang "Buda", na isang dakilang mangangaral na nabuhay noong 563 BCE hanggang 483 BCE sa hilagang bahagi ng Indiya. Ang Buddha ay nangangahulugang "ang isang naliwanagan" sa Sanskrit at Pāli. Ang Buddha ay namuhay at nagturo sa silanganing bahagi ng subkontinenteng Indiyano sa pagitan ng ika-6 hanggang ika-4 siglo BCE.^[1] Siya ay kinikilala ng mga Budista na isang naliwanagan na nagbahagi ng kanyang mga kabatiran upang tumulong sa mga may kamalayang nilalang na wakasan ang pagdurusa (dukkha) sa pamamagitan ng pagtatanggal na kamangmangan (avidyā) sa pamamamagitan ng pag-unawa at pagkita sa nakasalalay na pinagmulan (pratītyasamutpāda) at pag-aalis ng pagnanasa (taṇhā), at kaya ay makakamit ang pinakamataas na kaligayahan na nirvāṇa.^[2]

Di-teosentriko (Ingles: non-theocentric) ang Budismo. Walang sentrong "Diyos" sa Budismo. Kahit nito, puwedeng maniwala ang Budista sa maraming klaseng diyos sa mundong ito at sa iba-iba pang mga mundo. Ang mga diyos ay parte ng malawak na ekolohiyang binibilang na ang tao, hayop, demonyo, at iba-ibang klaseng buhay. Sa Budistang kosmolohiya, mayroong maraming mundo, bukod sa ating mundo.

Ang dalawang mga pangunahing sangay ng Budismo ay pangkalahatang kinikilala: ang Theravada ("Ang Paaralan ng mga Nakatatanda") at Mahayana ("Ang Dakilang Sasakyan"). Ang Theravada ay may malawakang mga tagasunod sa Sri Lanka, Timog Silangang Asya. Ang Mayahana ay matatagpuan sa buong Silangang Asya (Tsina, Korea, Hapon, Vietnam, Singapore, Taiwan, etc.) at kinabibilangan ng mga tradisyon ng Dalisay na Lupain, Zen, Budismong Nichiren, Budismong Tibetan, Shingon, at Tiantai (Tendai). Sa ilang mga klasipikasyon, angVajrayana na pangunahing sinasanay sa Tibet at Mongolia at mga kalapit na bahagi ng Tsina at Rusya ay kinikilala na ikatlong sangay samantalang ang iba ay umuuri dito bilang bahagi ng Mahayanan. Bagaman ang Budismo ay nananatiling pinakasikat sa loob ng Asya, ang parehong mga sangay nito ay matatagpuan na ngayon sa buong mundo. Ang mga Budismo sa buong mundo ay tinatayang sa pagitan ng 350–500 milyon ^[3][4][5] o sa pagitan ng 1.2 - 1.7 bilyon.^[6][7][8] Ito ay kinikilala rin bilang isa sa pinakamabilis na lumalagong relihiyon sa buong mundo.^{[9][10][11][12]}

Ang mga eskuwela ng Budismo ay iba-iba sa eksaktong kalikasan ng landas tungo sa kalayaan, ang kahalagahan at kanonisidad ng iba't ibang mga katuruan at kasulatan at lalo na ang kanilang mga respektibong kasanayan.^[13] Ang mga pundasyon ng tradisyong Budista at kasanayan ang Tatlong Hiyas (Triple Gem/Tirattana). Ang Tatlong Hiyas ay ang Buda (Ang naliwanagan), ang Dharma (Mga katuruan ng Buda), at ang Sangha (Komunidad ng mga Budista). Ang pagkanlong sa Tatlong Hiyas ay tradisyonal na isang paghahayag at pagtatalaga ng sarili sa pagiging nasa landas na Budista at sa pangakalahatang ay nagtatangi ng isang Budista mula sa isang hindi-Budista.^[14] Ang ibang mga kasanayan ay maaaring kabilangan ng mga sumusunod na mga patakarang etikal; pagsuporta sa pamayahanang monastiko; pagtakwil sa nakagawiang pamumuhay at pagigign isang monastiko; pag-unlad ng pagiging mapagmasid at pagsasanay ng pagninilay-nilay; pagpapalago ng mas mataas na karungungan at pagkawari; pag-aaral ng mga kasulatang Budista; mga pagtutuong kasanayan, mga seremonya at sa tradisyong Mahayana ay paghimok ng mga buddha at bodhisattva.

Nabibilang ito sa mga pangunahing relihiyon sa mundo.

1. ↑ "Buddhism". (2009). In Encyclopædia Britannica. Retrieved 26 Nobyembre 2009, from Encyclopædia Britannica Online Library Edition.
2. ↑ Gethin (1998), Foundations, pp. 27–28, pp. 73-74
3. ↑ Major Religions Ranked by Size Naka-arkibo 2008-06-15 sa Wayback Machine.; U.S. State Department's International Religious Freedom Report 2004. http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2004/ Accessed 20 Setyembre 2008; Garfinkel, Perry. "Buddha Rising", National Geographic Disyembre 2005: 88–109; CIA - The World Factbook Naka-arkibo 2010-01-05 sa Wayback Machine.
4. ↑ Lopez, Story of Buddhism. p. 239
5. ↑ Lopez, Buddhism. p. 248
6. ↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2016-01-16. Nakuha noong 2013-02-14.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link)
7. ↑ http://www.dhammawiki.com/index.php?title=Buddhists_in_the_world
8. ↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2013-02-07. Nakuha noong 2013-02-14.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link)
9. ↑ http://www.proutglobe.org/2012/01/buddhism-may-regain-its-status-as-the-worlds-largest-religion/
10. ↑ http://www.telegraph.co.uk/news/religion/5977093/Buddhism-is-fastest-growing-religion-in-English-jails-over-past-decade.html
11. ↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2017-11-02. Nakuha noong 2021-09-06.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link)
12. ↑ http://www.abc.net.au/stateline/wa/content/2006/s1947996.htm
13. ↑ Robinson et al., Buddhist Religions, page xx; Philosophy East and West, vol 54, ps 269f; Williams, Mahayana Buddhism, Routledge, 1st ed., 1989, pp. 275f (2nd ed., 2008, p. 266)
14. ↑ Padmasambhava, Jamgon Kongtrul, Erik Pema Kunsang (2004). Light of Wisdom. Rangjung Yeshe Publications. ISBN 978-962-7341-37-6. Nakuha noong 2010-08-25.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)