Ermenistan

Koordinatlar: 40°12′N, 45°03′E

Ermenistan Հայաստանի Հանրապետություն Hayastani Hanrapetut’yun Ermenistan Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Մեկ Ազգ, Մեկ Մշակույթ Mek Azg, Mek Mşakuyt "Tek Millet, Tek Kültür"
Millî marş Մեր Հայրենիք (Ermenice) Mer Hayrenik   (transkripsiyon) "Anavatanımız"
Başkent ve en büyük şehir	Erivan 40°11′K 44°31′D / 40.183°K 44.517°D / 40.183; 44.517
Resmî dil(ler)	Ermenice
Etnik gruplar (2022)[1]	%98,1 Ermeni %1,1 Yezîdî %0,8 Diğer
Resmî din [2]	Hristiyanlık (Ermeni Apostolik Kilisesi)
Demonim	Ermeni
Hükûmet	Üniter parlamenter cumhuriyet
• Devlet Başkanı Vahagn Haçaturyan • Başbakan Nikol Paşinyan • Ulusal Meclis Başkanı Alen Simonyan
Yasama organı	Ulusal Meclis
Kuruluş
• Orontid Hanedanı MÖ 6. yüzyıl • Ermenistan Krallığı[3] MÖ 321-428 • Artaksiad Hanedanı[4][5] 190 • Arşak Hanedanı 52-428 • Bagratuni Krallığı 885-1045 • Kilikya Krallığı 1198-1375 • Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti 28 Mayıs 1918 • Kızıl Ordu'nun Ermenistan'ı işgâli 29 Kasım 1920 • Yeniden bağımsızlık 23 Eylül 1991 • BDT'ye katılım 21 Aralık 1991 • BM'ye katılım 2 Mart 1992 • Günümüz anayasası 5 Temmuz 1995
Yüzölçümü
• Kara	29.743 km2
• Su (%)	4,71
Nüfus
• 2024 tahminî	3.015.400[6] (138.)
• Yoğunluk	101,4/km2 (99.)
GSYİH (SAGP)	2024 tahminî
• Toplam	64,432 $[7] (114.)
• Kişi başına	21,746 $[7] (77.)
GSYİH (nominal)	2024 tahminî
• Toplam	25,4 milyar $[7] (115.)
• Kişi başına	8.575 $[7] (86.)
Gini (2019)	▼ 29.9[8] düşük
İGE (2021)	0.759[9] yüksek · 85.
Para birimi	Ermeni dramı (դր., AMD)
Zaman dilimi	UTC+4 (UTC)
• Yaz (YSU)	UTC+5 (DST)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	374
İnternet alan adı	.am

Ermenistan (Ermenice: Հայաստան, romanize: Hayastan, Ermenice telaffuz: [hɑjɑsˈtɑn]), resmî adıyla Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenice: Հայաստանի Հանրապետություն, romanize: Hayastani Hanrapetut‘yun, Ermenice telaffuz: [hɑjɑsˈtɑni hɑnɾɑpetuˈtʰjun]), Avrasya'nın Güney Kafkasya bölgesinde bulunan, denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Batı Asya'daki Ermeni Yaylaları üzerinde yer alan ülke, batısında Türkiye, kuzeyinde Gürcistan, doğusunda Azerbaycan ve Rus barış gücünün yer aldığı Laçın Koridoru,^{[dn 1]} güneyinde ise İran ve Azerbaycan'ın bir parçası olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile sınır komşusudur.^[11]

Ermenistan üniter, çok partili, demokratik bir ulus devlettir. Urartu MÖ 860 yılında kurulmuş ve MÖ 6. yüzyılda yerini Ermenistan Satraplığı almıştır. Ermenistan Krallığı MÖ 5. yüzyılda Büyük Dikran hükümdarlığı altında yüksekliğine ulaştı. Sonra da, Hristiyanlığı resmî din olarak kabul eden dünyadaki ilk devlet oldu.^[12][13][14] Hristiyanlığın devletin resmî dini olarak kabul edilme tarihi 301'dir. Eski Ermeni krallığı, 5. yüzyılın başlarında Bizans ve Sasani İmparatorlukları arasında bölündü. 9. yüzyılda Pakratuni Hanedanlığı döneminde Ermeni Bagratuni Krallığı restore edildi. Bizanslılara karşı yapılan savaşlar nedeniyle gerileyen krallık 1045 yılında düştü ve Ermenistan kısa süre sonra Selçuklu'nun bir parçası oldu. 11 ve 14. yüzyıllar arasında Akdeniz kıyısında bir beylik ve sonrasında da krallık olan Kilikya Ermeni Krallığı kuruldu.

16 ve 19. yüzyıllar arasında Ermenistan, defalarca Osmanlı ve Pers imparatorluklarının egemenliğine girdi. 19. yüzyılda Ermenistan Rus İmparatorluğu tarafından işgal edilirken geri kalan bölgeler Osmanlı egemenliği altında kalmıştır. 1 Haziran 1915 tarihinde Osmanlı hükûmeti tarafından Takvim-i Vekâyi'de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehcir Kanunu ile yaklaşık 422.758 Ermeni zorunlu göçe tabi tutuldu. 1918'de, Rus Devrimi'nin ardından, Rus olmayan tüm ülkeler bağımsızlıklarını ilan ettiler ve bunun sonucunda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. 1920'de devlet, Transkafkasya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti'ne dahil edildi ve 1922'de Sovyetler Birliği'nin kurucu üyesi oldu. 1936'da Transkafkasya devleti dağıldı ve Ermeni Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti de dahil olmak üzere ortaya çıkan bu devletler Sovyetler Birliği cumhuriyetlerine dönüştü. Modern Ermenistan Cumhuriyeti, 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrası bağımsız oldu.

Ermenistan, gelişmekte olan bir ülkedir ve 2021 İnsani Gelişme Endeksi'nde 85. sırada yer almaktadır.^[15] Başkenti ve en büyük şehri Erivan'dır; Gümrü, Vanadzor, Eçmiadzin ve Hrazdan ülkenin diğer önemli şehirlerindendir. Ekonomisi büyük oranda endüstri ve madenciliğe dayanmaktadır. Ermenistan coğrafi olarak Güney Kafkasya'da yer alırken, genellikle jeopolitik bakımdan Avrupa devleti olarak kabul edilir. Ermenistan jeopolitik olarak Avrupa ile pek çok açıdan uyum sağladığından Avrupa Konseyi, Doğu Ortaklığı, Eurocontrol ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası dahil olmak üzere çok sayıda Avrupa kuruluşun; Asya Kalkınma Bankası, Toplu Güvenlik Anlaşması Örgütü, Avrasya Birliği, Karadeniz Ekonomik İşbirliği, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Avrasya Kalkınma Bankası dahil olmak üzere Avrasya'daki belirli bölgesel grupların üyesidir. Ermenistan ayrıca dünyanın en eski ulusal kilisesi olan Ermeni Apostolik Kilisesi'ni ülkenin birincil dinî kurumu olarak kabul etmektedir. Resmî dili Ermenice olan devletin kullandığı alfabe MS 405 yılında Mesrop Maştots tarafından yaratılmıştır. Ülke 1991 yılından beri Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesini fiilen işgal etmekte ve de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin varlığını desteklemekteyken 2020 yılındaki II. Dağlık Karabağ Savaşı ve 2023 Dağlık Karabağ çatışmaları sonrası bölgenin hakimiyeti Azerbaycan'a geçmiştir.^[16]

1. ^ "The Main Results of RA Census 2022 / Statistical Committee of the Republic of Armenia". www.armstat.am. 20 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
2. ^ "Constitution of Armenia - Library - The President of Armenia". president.am. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
3. ^ "Armenia – History". Encyclopædia Britannia (Online bas.). 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
4. ^ de Laet, Sigfried J.; Herrmann, Joachim, (Ed.) (1996). History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D. (1. bas.). Londra: Routledge. s. 128. ISBN 978-92-3-102812-0. The ruler of the part known as Greater Armenia, Artaxias (Artashes), the founder of a new dynasty, managed to unite the country... 
5. ^ Encyclopedia Americana: Ankara to Azusa. Scholastic Library Publishing. 2005. s. 393. ISBN 9780717201389. It was named for Artaxias, a general of Antiochus the Great, who founded the kingdom of Armenia about 190 B.C. 
6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024. 
7. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2022". IMF.org. International Monetary Fund. October 2022. 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
8. ^ "GINI index (World Bank estimate) - Armenia". World Bank. 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 March 2023. 
9. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
10. ^ "Constitution of Armenia, Article 20". president.am. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
11. ^ The Oxford Encyclopedia of Economic History. Oxford University Press. 2003. s. 156. ISBN 978-0-19-510507-0. 
12. ^ (Garsoïan, Nina (1997). R.G. Hovannisian (Ed.). Armenian People from Ancient to Modern Times. 1. Palgrave Macmillan. s. 81. )
13. ^ Stringer, Martin D. (2005). A Sociological History of Christian Worship. Cambridge: Cambridge University Press. s. 92. ISBN 978-0-521-81955-8. 
14. ^ Grousset, René (1947). Histoire de l'Arménie (1984 bas.). Payot. s. 122. . Tahminî tarihler 284 ile 314 arasında değişmektedir. Garsoïan (op.cit. s. 82), Ananyan'ın araştırmaları ikincisini destekliyor.
15. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
16. ^ "Dağlık Karabağ: Ateşkesin ardından Ermeniler bölgeyi terk ediyor". euronews. 20 Eylül 2023. 21 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024. 

Kaynak hatası: <ref> "dn" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="dn"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)