Litvanya

Litvanya Lietuvos Respublika Litvanya Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Tautos jėga vienybėje! "Ulusumuzun gücü birliğinde yatar!"
Millî marş Tautiška giesmė
Başkent ve en büyük şehir	Vilnius 54°40′K 25°19′D / 54.667°K 25.317°D / 54.667; 25.317
Resmî dil(ler)	Litvanca[1]
Etnik gruplar (2024[2])	82.6% Litvanlar 6.3% Polonyalılar 5.0% Ruslar 2.1% Belaruslular 1.7% Ukraynalılar 2.3% diğerleri
Hükûmet	Üniter yarı başkanlık sistemli cumhuriyet[3][4][5][6]
• Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda • Başbakan Ingrida Šimonytė
Tarihçe
• Adının kaynaklarda ilk kez geçişi 9 Mart 1009 • Büyük Dükalık 1236 • Mindaugas'ın taç giymesi 6 Temmuz 1253 • Polonya ile birleşme 2 Şubat 1386 • Polonya-Litvanya Birliği'nin kuruluşu 1 Temmuz 1569 • Parçalanma 24 Ekim 1795 • Litvanya Cumhuriyeti olarak bağımsızlık 16 Şubat 1918 • Sovyetler'den bağımsızlık 11 Mart 1990 • Avrupa Birliği'ne katılma 1 Mayıs 2004
Yüzölçümü
• Toplam	65.300 km2 (121.)
• Su (%)	1,98 (2015)[7]
Nüfus
• 2024 tahminî	2.886.515[8] (135.)
• Yoğunluk	44/km2
GSYİH (SAGP)	2024 tahminî
• Toplam	114,261 milyar $[9] (88th.)
• Kişi başına	$52.200[9] (39.)
GSYİH (nominal)	2024 tahminî
• Toplam	85,999 milyar $[9] (78.)
• Kişi başına	31.118 $[9] (40.)
Gini (2022)	▲ 36.2[10] orta
İGE (2022)	0.879[11] çok yüksek · 37.
Para birimi	Euro (€, EUR)
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAYS)
Telefon kodu	370
İnternet alan adı	.lt1

Litvanya (Litvanca: Lietuva), resmî adıyla Litvanya Cumhuriyeti (Litvanca: Lietuvos Respublika) Kuzey Avrupa'daki Baltık bölgesinde yer alan bir ülkedir.^[a] Baltık Devletlerinden biri olup Baltık Denizi'nin doğu kıyısında yer alır. Kuzeyde Letonya, doğu ve güneyde Belarus, güneyde Polonya ve güneybatıda Rusya ile sınırı vardır.^[b] Batıda ise İsveç ile deniz sınırı bulunur. Litvanya, 65.300 km²'lik bir alanı kaplar ve 2,86 milyon nüfusa sahiptir. Ülkenin başkenti, aynı zamanda en büyük şehri de olan Vilnius'tur. Diğer büyük şehirler sırasıyla Kaunas, Klaipėda, Šiauliai ve Panevėžys'dir. Litvanlar, etnolinguistik olarak Balt halklarının bir parçasıdır ve Hint-Avrupa dil ailesinin Baltik kolunda hayatta kalan birkaç dilden biri olan Litvanca dilini konuşurlar. Litvanca aynı zamanda bu kolun en yaygın konuşulan dilidir.

Baltık Denizi'nin güneydoğu kıyıları, binlerce yıl boyunca çeşitli Baltık toplulukları tarafından mesken tutuldu. 1230'larda Litvanya toprakları ilk kez Mindaugas tarafından birleştirildi ve 6 Temmuz 1253'te Litvanya Krallığı kuruldu. Ardından gelen genişleme ve konsolidasyon süreci, 14. yüzyılda Avrupa'nın en geniş ülkesi olan Litvanya Büyük Dükalığı'nın oluşumuna yol açtı.^[19] 1386 yılında Büyük Dükalık, Polonya Krallığı ile de facto bir şahsi birlik içine girdi. Bu iki krallık, 1569'da ikili konfederal Polonya-Litvanya Birliği olarak birleşerek Avrupa'nın en büyük devletlerinden birini oluşturdu. Birlik, komşu ülkeler tarafından 1772 ile 1795 yılları arasında kademeli olarak parçalanarak yok edilene kadar iki yüzyıldan fazla sürdü. Bu süreçte Rus İmparatorluğu, Litvanya topraklarının çoğunu ilhak etti. Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına denk gelen 1018 yılında Litvanya'nın bağımsızlık ilan etmesiyle modern Litvanya Cumhuriyeti kurulmuş oldu. İkinci Dünya Savaşı sırasında önce Sovyetler Birliği tarafından işgal edilen Litvanya, ardından Nazi Almanyası tarafından ve 1944'te tekrar Sovyetler tarafından işgal edildi. Litvanya'nın Sovyet işgaline karşı silahlı direnişi 1950'lerin başına kadar sürdü. 11 Mart 1990'da, Sovyetler Birliği'nin resmî olarak dağılmasından bir yıl önce, Litvanya bağımsızlığını yeniden kazandığını ilan eden ilk Sovyet cumhuriyeti oldu.^[20]

Litvanya, yüksek gelirli ve gelişmiş bir ekonomiye sahip gelişmiş bir ülkedir. İnsani Gelişme Endeksi'nde 37. ve Dünya Mutluluk Raporu'nda 19. sırada yer almaktadır.^[21] Litvanya; Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Euro Bölgesi, İskandinav Yatırım Bankası, Schengen Anlaşması, NATO ve OECD'nin bir parçasıdır. Ayrıca, İskandinav-Baltık Sekizlisi (NB8) bölgesel iş birliği formatında da yer almaktadır.

1. ^ "Lithuania's Constitution of 1992 with Amendments through 2019" (PDF). Constitute Project. 21 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020. 
2. ^ "Rodiklių duomenų bazė - Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt. 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. 
3. ^ Kulikauskienė, Lina (2002). Lietuvos Respublikos Konstitucija [The Constitution of the Republic of Lithuania] (Litvanca). Native History, CD. ISBN 978-9986-9216-7-7. 
4. ^ Veser, Ernst (23 Eylül 1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's Concept – A New Political System Model" (PDF) (İngilizce ve Çince). Department of Education, School of Education, University of Cologne. ss. 39-60. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2017. Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87). 
5. ^ Shugart, Matthew Søberg (September 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns" (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. United States: University of California, San Diego. 19 August 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 August 2017. 
6. ^ Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics. 3 (3). Palgrave Macmillan Journals. ss. 323-351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087 . A pattern similar to the French case of compatible majorities alternating with periods of cohabitation emerged in Lithuania, where Talat-Kelpsa (2001) notes that the ability of the Lithuanian president to influence government formation and policy declined abruptly when he lost the sympathetic majority in parliament. 
7. ^ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
8. ^ "Pradžia – Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024. 
9. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Lithuania)". International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
10. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2019. 
11. ^ "2020 Human Development Report". United Nations Development Programme. 2015. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2017. 
12. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income". Eurostat. 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2022. 
13. ^ "Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü - Standart Ülke ve Bölge Kodları Sınıflamaları (M49) - Coğrafi Bölgeler". Unstats.un.org. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017. 
14. ^ "Litvanya - AB Sözlükleri - AB Yayınlar Ofisi". op.europa.eu. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2023. 
15. ^ "Litvanya". CIA World Factbook. 22 Eylül 2021. 22 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2021. 
16. ^ "Litvanya". Encyclopedia Britannica. 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017. 
17. ^ "Litvanya". Europe Direct Strasbourg. 15 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2023. 
18. ^ Bershidsky, Leonid (10 Ocak 2017). "Neden Baltık Ülkeleri Avrupa'nın Başka Bir Bölgesine Taşınmak İstiyor". Bloomberg. 17 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017. 
19. ^ Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A history of Eastern Europe: crisis and change. Routledge. s. 122. ISBN 978-0-415-16111-4. 
20. ^ "Lithuania breaks away from the Soviet Union". The Guardian. Londra. 12 Mart 1990. 21 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. Lithuania last night became the first republic to break away from the Soviet Union, by proclaiming the restoration of its pre-war independence. The newly-elected parliament, 'reflecting the people's will,' decreed the restoration of 'the sovereign rights of the Lithuanian state, infringed by alien forces in 1940,' and declared that from that moment Lithuania was again an independent state 
21. ^ Fernandez, Celia (23 Mart 2024). "This is the happiest country for Gen Z and millennials, according to The World Happiness Report". CNBC. 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. 

Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)