Tacikistan

Tacikistan Ҷумҳурии Тоҷикистон (Tacikçe) Cumhurii Tocikiston Tacikistan Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Millî marş Surudi Milli Sevgili ülke
Başkent ve en büyük şehir	Duşanbe 38°33′K 68°48′D / 38.550°K 68.800°D / 38.550; 68.800
Resmî dil(ler)	Tacikçe
Çok dillilikte iletişim için:	Rusça
Etnik gruplar (2020[1])	86.1% Tacikler 11.3% Özbekler 0.4% Kırgızlar 0.3% Ruslar 1.9% Diğer
Demonim	Tacik
Hükûmet	Yarı başkanlık sistemi
• Cumhurbaşkanı İmamali Rahman • Başbakan Kokhir Rasulzoda
Tarihçe
• Oluşma MS 875 • Tacikistan SSC 5 Aralık 1929 • İlan 9 Eylül 1991 • Tanınma 25 Aralık 1991 • Tamamlanma 25 Aralık 1991
Yüzölçümü
• Toplam	143.100 km2 (96.)
• Su (%)	1,8
Nüfus
• 2020 tahminî	9.537.645[2] (96.[3].)
• Yoğunluk	48,6/km2 (155.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	37,235 milyar $[4] (127.)
• Kişi başına	3.856 $[4] (149..)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	7,825 milyar $[4] (149.)
• Kişi başına	810 $[4] (172.)
Gini (2015)	34[5] orta
İGE (2019)	0.668[6] orta · 125.
Para birimi	Somoni (TJS)
Zaman dilimi	UTC+5 (TJT)
• Yaz (YSU)	Kullanılmamaktadır
Telefon kodu	992
İnternet alan adı	.tj
Tacikistan Devlet İstatistik Komitesi tahmini

Tacikistan (Tacikçe: Тоҷикистон), resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti (Tacikçe: Ҷумҳурии Тоҷикистон), 143.100 km² (55.300 sq mi) yüzölçümü ve 9.537.645^[7] kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.

Ülkede MÖ 4000'lerden beri yerleşim yer almış olup pek çok tarihi ve arkeolojik kültür bölgede varlığını sürdürmüştür. Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi ve Andronovo kültürü erken çağlarda ülke topraklarında bulunmuştur. Ahameniş İmparatorluğu, Sasani İmparatorluğu, Eftalitler, Samanîler ve Moğol İmparatorluğu gibi devletler ülkede hüküm sürmüştür. Timurlular ve Buhara Hanlığı altında bölgede Timurlu Rönesansı etkin olmuştur. Ülke daha sonra Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmiştir. 20. yüzyılın başında Sovyetler Birliği kurulduktan sonra bu birliğin uzantısı olan Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti varlığını sürdürmüştür. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ülke bağımsızlığını ilan etmiş, takip eden 1992-1997 döneminde bir iç savaş yaşanmıştır. Savaşın sona ermesinden bu yana, yeni kurulan siyasi istikrarı ve dış yardımı, ülke ekonomisinin büyümesine izin verdi. 1994'ten beri Cumhurbaşkanı İmamali Rahman tarafından yönetilen ülke, otoriter liderlik, yolsuzluk ve işkence, keyfi hapis, kötüleşen siyasi baskı, din özgürlüğünden yoksunluk ve diğer sivil özgürlükler de dahil olmak üzere insan haklarının yaygın ihlalleri nedeniyle bir dizi sivil toplum örgütü tarafından eleştirildi.^[8]

Tacikler (ayrıca Tojiki), esas olarak Tacikistan'da yaşayan ve Afganistan, Özbekistan, Kazakistan ve Rusya'da büyük diasporalara sahip yaklaşık 7 milyonluk bir etnik gruba aittir.^[9] En büyük etnik grubun Tacikler olduğu ülkede Özbekler ve Ruslar en büyük azınlıkları oluştururlar. Tacikler, Orta Asya'daki Türkçe konuşmayan tek halktır, çünkü resmî ve en yaygın dil Farsçanın bir lehçesi olan Tacikçedir, ancak bunun yanında Özbekçe, Rusça ve Pamir dilleri ülkede konuşulur. Ülkedeki en yaygın din İslam olup, çoğunluğu Sünni Müslümanlardır, ancak Şii İslam öğretisine bağlı etkili bir İsmaililer topluluğu vardır.^[9] Dağlar ülkenin yaklaşık yüzde 90'ını kaplıyor ve bu da ülkedeki birçok alanı ticari tarım için uygun hale getiriyor. Kuzey ve güney illerindeki vadilerde çiftçiler yüksek değerli ihraç kalitesinde pamuk, meyve, tütün, sebze ve çilek yetiştirmektedir. Tacikistan, BDT üyeleri arasında Özbekistan'dan sonra en büyük ikinci ipek üreticisidir. Ülke, 12 ila 50 milyon varil petrol ve 5,6 ila 10 milyar metreküp gaz arasında değişen çok küçük petrol ve gaz yataklarına sahiptir (2006, resmi tahmini). Ek olarak, Tacikistan'da önemli miktarda antimon, altın, cıva, kömür, gümüş, uranyum ve diğer mineral yatakları bulunmaktadır. Toplam gümüş yatakları 40.000 ila 60.000 ton arasında değişmektedir.^[9] Tacikistan, Birleşmiş Milletler, Bağımsız Devletler Topluluğu, AGİT, İslam İşbirliği Teşkilatı, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, Şanghay İşbirliği Örgütü ve KGAÖ'nun bir üyesi ve ayrıca bir NATO Barış İçin Ortaklık ortağıdır.

1. ^ "Tacikistan Demografi Raporu" (PDF). web.archive.org. 31 Ocak 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024. 
2. ^ "Tajikistan Population (2020) - Worldometer". www.worldometers.info (İngilizce). 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
3. ^ "Population by Country (2020) - Worldometer". www.worldometers.info (İngilizce). 26 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
4. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2018". IMF.org. International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2019. 
5. ^ "GINI index (World Bank estimate)". databank.worldbank.org. World Bank. 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2019. 
6. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
7. ^ "Tajikistan Population (2024) - Worldometer". www.worldometers.info (İngilizce). 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024. 
8. ^ "World Report 2019: Rights Trends in Tajikistan". Human Rights Watch (İngilizce). 18 Aralık 2018. 24 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
9. ^ ^{a b c} Rafis Abazov: The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia (İngilizce). Palgrave Macmillan, New York. ss. 6-8. 16 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2020.