Uygurlar

Uygur
ئۇيغۇر

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Çin	12,8 milyon (2021)[1]
Kazakistan	223.100 (2009)[2]
Türkiye	60.000 (2020)[3]
Özbekistan	55.220 (2008)[4][5]
Kırgızistan	59.367 (2020)[6]
Suudi Arabistan	~50.000 (2013)[7]
ABD	10.000-15.000 (2021)[8]
Rusya	3.696 (2010)[9]
Kanada	1.555 (2016)[10]
Diller
Uygurca, Çince (Standart Çince; Sincan'da Kuzeybatı Guanhua [zh]; Hunan'da Güneybatı Guanhua [en]), Rusça (Orta Asya ve Rusya)
Din
İslam (Sünni)
İlgili etnik gruplar
Özbekler ve diğer Türk halkları

Uygurlar (Uygur Arap yazısı: ئۇيغۇرلار; Uygur Kiril alfabesi: Уйғурлар; Uygur Latin yazısı: Uyghurlar; Basitleştirilmiş Çince: 维吾尔; Geleneksel Çince: 維吾爾; pinyin: Wéiwú'ěr, Çince telaffuz: [wěiǔàɚ])^[11][12] veya Uygur Türkleri, Orta ile Doğu Asya'dan kaynaklanan ve kültürel olarak bu bölgelerle bağlı bir Türk azınlık etnik grubudur. Uygurlar Çin'in resmî olarak tanıdığı 55 etnik azınlıktan biridir. Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygurların memleketi olarak tanınır.^[a] Bununla birlikte, Çin Hükûmeti, Uygurları yalnızca çok kültürlü bir ulusa (Zhonghua minzu) ait olan bölgesel bir azınlık olarak tanır ve Uygurların yerli bir halk olduğu yönündeki kavramı reddetmektedir.^[13]

Uygurlar geleneksel olarak Tarım Havzası içerisindeki Taklamakan Çölü'nde bulunan vaha yerleşimlerinde yaşarlar. Bu bölge tarihî olarak Çin, Moğollar, Tibetliler ve farklı Türk devletleri dahil olmak üzere birçok farklı medeniyetin yönetimi altında olmuştur. Uygurlar 10. yüzyılda gitgide İslamlaşmaya başlamış ve 16. yüzyılda Uygurların çoğu İslam dinini artık benimsemiş durumdaydı. Bu zamandan beri İslam, Uygur kültürü ve kimliğinde önemli bir rol oynamıştır.

Sincan'daki Uygurların yaklaşık %80'inin hâlen Tarım Havzası'nda yaşadığı tahmin edilmektedir.^[14] Sincan Uygurlarının geri kalan kısmının çoğu ise tarihî Çungarya bölgesinde bulunan ve günümüz Sincan Uygur ÖB'nin başkenti olan Urumçi şehrinde yaşamaktadır. Çin sınırları içerisinde Sincan'ın dışındaki en büyük Uygur topluluğu Hunan Eyaleti'nin merkez kuzeyindeki Taoyuan İlçesi [en]'nde bulunur (bkz: Changde Uygurları).^[15] Orta Asya ülkelerinde, bilhassa Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'da büyük Uygur diaspora toplulukları vardır;^[16] Dünya çapındaki birçok diğer ülkede de daha küçük Uygur diaspora topluluklarına rastlanabilir. 20. yüzyılın başlarından bu yana özellikle günümüz Çin sınırları içerisinde yaşayan Uygurlar, kendilerini dinî ve etnik bir çatışmanın merkezinde bulmuşlardır. Uygur halkı resmî olarak Çin Ulusu'nun bir parçası olarak sayılsa da, birçok Uygur fiilen "Doğu Türkistan" diye bir devletin kurulmasını amaçlayan bir bağımsızlık hareketini desteklemektedir. Bir milyondan fazla Uygurun 2015'ten beri Sincan yeniden eğitim kamplarında tutulduğu tahmin edilmiştir.^{[17][18][19][20][21][22][23]} Bu kamplar, Genel Sekreter Şi Cinping'in Hükûmeti altında kuruldu; kampların ana amacı ise ulusal ideolojiye uyum sağlamaktır.^[24] Çin'in Uygurlara yönelik muamelesini eleştirenler, Çin Hükûmeti'ni 21. yüzyılda Sincan'da bir Çinlileştirme politikasını yürütmekle suçlar ve bunu Uygurlara yönelik bir soykırım ya da etnosit olarak nitelendirirler.

1. ^ "Chinese Foreign Ministry Spokesperson Hua Chunying's remarks on Xinjiang-related issues" (İngilizce). Çin Halk Cumhuriyeti Kanada Büyükelçiliği (Embassy of the People's Republic of China in Canada). 24 Mart 2021. 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021. 
2. ^ "Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан" (Rusça). Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Ekonomi Bakanlığı İstatistik Komitesi. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021. 
4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021. 
6. ^ "Milletlerine göre toplam nüfus" (İngilizce). Kırgız Cumhuriyeti Ulusal İstatistik Komitesi. Ocak 2020. 21 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021. 
8. ^ Hawkins, Samantha (18 Mart 2021). "Uighur Rally Puts Genocide in Focus Ahead of US-China Talks". Courthouse News. 20 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2021. 
9. ^ "Перепись населения России 2010 года" (Rusça). Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi [en]. 2012. 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
10. ^ "Census Profile, 2016 Census. Ethnic origin population" (İngilizce). Statistics Canada. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
11. ^ Hahn 2006, s. 4.
12. ^ Drompp 2005, s. 7.
13. ^ "Full Text of White Paper on History and Development of Xinjiang". en.people.cn. 25 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2019. 
14. ^ Dillon 2004, s. 24
15. ^ "Ethnic Uygurs in Hunan Live in Harmony with Han Chinese". People's Daily. 29 Aralık 2000. 16 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
16. ^ "Ethno-Diplomacy: The Uyghur Hitch in Sino-Turkish Relations" (PDF). 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2011. 
17. ^ George Friedman (19 Kasım 2019). "The Pressure on China". Geopolitical Futures. 1 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2019. 1 in every 10 Uighurs are being detained in "re-education" camps 
18. ^ Lipes, Joshua (24 Kasım 2019). "Expert Says 1.8 Million Uyghurs, Muslim Minorities Held in Xinjiang's Internment Camps". Radio Free Asia. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2019. 
19. ^ "China Uighurs: One million held in political camps, UN told". www.bbc.com. 10 Ağustos 2018. 3 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2018. 
20. ^ "U.N. says it has credible reports China holds million Uighurs in secret camps". www.reuters.com. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2018. 
21. ^ "Former inmates of China's Muslim 're-education' camps tell of brainwashing, torture". www.washingtonpost.com. 16 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2018. 
22. ^ "Islamic Leaders Have Nothing to Say About China's Internment Camps for Muslims". foreignpolicy.com. 25 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2018. 
23. ^ "Inside the re-education camps China is using to brainwash muslims". Business Insider. 18 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2018. 
24. ^ Ramzy, Austin; Buckley, Chris (16 Kasım 2019). "'Absolutely No Mercy': Leaked Files Expose How China Organized Mass Detentions of Muslims". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019. 

Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)