Tolibon

Tolibon
pushtucha: طالبان
Tolibon harakatining bayrogʻi
Mafkurasi	Devbandiylik Panislomizm Pushtunvali Diniy millatchilik Aksilgʻarbchilik
Etnik mansubligi	asosan pushtunlar, undan tashqari arablar, tojiklar, hazoralar, balujlar, panjobilar va b.
Diniy mansubligi	islom, sunniylik, hanafiylik mazhabi
Shiori	Allohdan oʻzga iloh yoʻqdir, Muhammad uning elchisidir
Liderlari	Axtar Mansur[1]† Haybatulloh Oxundzoda Abdul Gʻani Barodar
Shtab-kvartirasi	Afgʻoniston  Pokiston  Qatar (avval)
Faoliyat hududi	Afgʻoniston  Pokiston
Tuzilgan vaqti	1994-yil
Hamkorlari	Al-Qoida (2020-yilgacha)  Vaziriston Oʻzbekiston islomiy harakati (2015-yilgacha)  Sharqiy Turkiston islomiy harakati (avval)  Tehrik-e Taliban Pakistan (avval) Islom jihodi ittifoqi (avval) Lashkari Toyiba (avval)  Pokiston (1996—2001-yillar va 2021-yildan hozirgacha)
Dushmanlari	Davlatlar va davlat tashkilotlari Afgʻoniston Islom Davlati (1994—2002) Muvaqqat Afgʻoniston Islom Davlati (2002—2004) Afgʻoniston Islom Respublikasi (2004—2021)[2]  AQSh (2001—2021)  Buyuk Britaniya (2001—2021)  NATO (2001-2021)[3]  Pokiston (2021-yilgacha) Nodavlat tashkilot yoki guruh hisoblangan dushmanlari Shimoliy ittifoq (2001-yilgacha)  Iroq va Shom islom davlati (2015-yildan)[4][5][6][7][8] Afgʻoniston milliy qarshilik fronti (2021-yildan) Oʻzbekiston islomiy harakati (ISHID ittifoqdosh fraksiyasi)[9] Afgʻoniston Islom Amirligi Oliy Kengashi (AIAOK)[10] Jamiyati islomiy[11] Junbishi Milliy[11] Hezbe Wahdat[12]
Ishtirok etgan nizolari	Afgʻonistondagi fuqarolar urushi (1992—1996) Tojikistondagi fuqarolar urushi (1992—1997)[13] Afgʻonistondagi fuqarolar urushi (1996—2001) Afgʻonistondagi urush (2001—2021)
Sayti	alemarahenglish.af

Tolibon yoki toliblar (pushtucha: طالبان — oʻquvchilar, dars oluvchilar) — 1994-yilda Afgʻoniston pushtunlari tomonidan tuzilgan islomchi, radikal, diniy-siyosiy harbiylashgan harakat.

1996—2001-yillarda Afgʻonistonni („Afgʻoniston Islom Amirligi“) hamda 2004-yildan Pokistonning shimoliy qismidagi Vaziriston hududini boshqargan. 2001-yil Afgʻonistonga AQSh harbiylari kirib kelishi ortidan „Tolibon“ hokimiyatiga chek qoʻyilgandi. 2021-yil AQSh harbiylari Afgʻonistondan chiqib ketishi oqibatida keng koʻlamli hujumlar uyushtirgan va 2021-yil 15-avgustdan buyon Afgʻonistonni boshqarayotgan^[14] (Afgʻoniston islom amirligi^[15]) islomchilik harakati. Toliblar boshqaruvidagi Afgʻoniston islom amirligi (1996—2001) oʻz vaqtida Birlashgan Arab Amirliklari, Saudiya Arabistoni va Pokiston tomonidan rasman tan olingan^[16]. 2003-yildan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xavfsizlik Kengashi tomonidan terroristik tashkilotlar roʻyxatiga kiritilgan^[17].

2021-yil bahorda AQSh harbiy kuchlari Afgʻonistondan chiqarilishi eʼlon qilinganidan soʻng „Tolibon“ harakati birin-ketin hujumlar uyushtirib, Afgʻoniston hududlarini egallab bordi. Avgust oyida Afgʻoniston hududining katta qismi „Tolibon“ qoʻl ostida qoldi, 15-avgustda „Tolibon“ poytaxt Kobulni egalladi, prezident Ashraf Gʻani mamlakatdan qochishga majbur boʻldi. Shu kuni „Tolibon“ butun mamlakatni boshqarayotganini eʼlon qildi va avvalgi hukumat aʼzolarini taʼqib qilmasligini hamda hech kimni mamlakatdan chiqib ketishiga toʻsqinlik qilmasligini aytdi.

1. ↑ Jibran Ahmad Afghan Taliban names a new leader, but peace talks delayed (Wayback Machine saytida 2015-11-23 sanasida arxivlangan) // Reuters, 30.07.2015
2. ↑ „Rare look at Afghan National Army's Taliban fight“. BBC News. Qaraldi: 2014-yil 18-avgust.
3. ↑ „Taliban attack NATO base in Afghanistan – Central & South Asia“. Al Jazeera. Qaraldi: 2014-yil 18-avgust.
4. ↑ „ISIS reportedly moves into Afghanistan, is even fighting Taliban“ (2015-yil 12-yanvar). 2015-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-mart.
5. ↑ „ISIS, Taliban announced Jihad against each other“ (2015-yil 20-aprel). Qaraldi: 2015-yil 23-aprel.
6. ↑ „Taliban leader: allegiance to ISIS 'haram'“. Rudaw (2015-yil 13-aprel). Qaraldi: 2015-yil 23-aprel.
7. ↑ In ISIS, the Taliban Face an Insurgent Threat of Their Own // The New York Times, 05.06.2015
8. ↑ Samuel Oakford The Taliban Tells the Islamic State to Get the Hell Out of Afghanistan // Vice News, 17.07.2015
9. ↑ „Taliban say gap narrowing in talks with US over Afghanistan troop withdrawal“. Military Times (2019-yil 5-may).
10. ↑ Qazi, Shereena „Deadly Taliban infighting erupts in Afghanistan“ (en). www.aljazeera.com (2015-yil 9-noyabr).
11. ↑ ^{11,0 11,1} „Afghanistan's warlord vice-president spoiling for a fight with the Taliban“. The Guardian (2015-yil 4-avgust).
12. ↑ Ibrahimi, Niamatullah. 2009. "Divide and Rule: State Penetration in Hazarajat (Afghanistan) from Monarchy to the Taliban", Crisis States Working Papers (Series 2) 42, London: Crisis States Research Centre, London School of Economics
13. ↑ Jonson, Lena. Tajikistan in the New Central Asia, 25 August 2006. ISBN 978-1-84511-293-6. 
14. ↑ „«Толибон» ҳаракати Aфғонистон бутунлай ўз назоратига ўтганини маълум қилди“. Bugun.uz. 2021-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 15-avgust.
15. ↑ „«Толибон» ҳаракати Афғонистон Ислом Амирлиги декларациясини эълон қилди“. Bugun.uz. 2021-yil 31-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 31-avgust.
16. ↑
    • Turanova Ye. Taliban v Afganistane: vozvraщenie k vlasti ili put v nikuda? Chast 1 // Mejdunarodnoe obozrenie: Vostok+Zapad, 26.05.2010 (kopiya)
    • Turanova Ye. Taliban v Afganistane: vozvraщenie k vlasti ili put v nikuda? Chast 2 // Mejdunarodnoe obozrenie: Vostok+Zapad, 03.06.2010 (kopiya)
    • Turanova Ye. Taliban v Afganistane: vozvraщenie k vlasti ili put v nikuda? (obe chasti) // Sankt-Peterburgskiy sentr izucheniya sovremennogo Blijnego Vostoka
17. ↑ Security Council Committee established pursuant to resolution 1267 (1999) concerning Al-Qaida and the Taliban and Associated Individuals and Entities, 2007-03-14da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-06-26