Israel

Nhà nước Israel
Tên bản ngữ מְדִינַת יִשְׂרָאֵל (tiếng Hebrew) دولة إسرائيل (tiếng Ả Rập)
Quốc kỳ Quốc huy
Quốc ca: Hatikvah הַתִּקְוָה (tiếng Việt: "Hi vọng")
Vị trí của Israel (xanh) trên thế giới
Vị trí của Israel (xanh) trong khu vực
Tổng quan
Thủ đô và thành phố lớn nhất	Jerusalem (công nhận hạn chế)[fn 1] 31°47′B 35°13′Đ / 31,783°B 35,217°Đ / 31.783; 35.217
Ngôn ngữ chính thức	Hebrew
Ngôn ngữ được công nhận	Tiếng Ả Rập[fn 2]
Sắc tộc (2019)	74,2% Do Thái 20,9% Ả Rập 4,8% khác
Tôn giáo chính (2019)	74,2% Do Thái giáo 17,8% Hồi giáo 2,0% Cơ Đốc giáo 1,6% Druze 4,4% khác
Tên dân cư	Người Israel
Chính trị
Chính phủ	Nhà nước đơn nhất Cộng hòa nghị viện
• Tổng thống	Isaac Herzog
• Thủ tướng	Benjamin Netanyahu
• Chủ tịch Knesset	Amir Ohana
• Chánh án	Esther Hayut
Lập pháp	Knesset
Lịch sử
Độc lập từ đế quốc Anh
• Tuyên bố thành lập	14 tháng 5 năm 1948
• Gia nhập Liên Hợp Quốc	11 tháng 5 năm 1949
• Luật Cơ Bản	1958–2018
Địa lý
Diện tích
• Tổng cộng	20,770–22,072 km2[a] (hạng 150) 8,019–8,522 mi2
• Mặt nước (%)	2,71 (tính đến 2015)[16]
Dân số
• Ước lượng 2024	9.883.280[14][fn 3] (hạng 99)
• Điều tra 2008	7.412.200[15][fn 3]
• Mật độ	448/km2 (hạng 35) 1.160,3/mi2
Kinh tế
GDP  (PPP)	Ước lượng 2020[19]
• Tổng số	$372,314 tỉ[fn 3] (hạng 51)
• Bình quân đầu người	$40,336[fn 3] (hạng 34)
GDP  (danh nghĩa)	Ước lượng 2020[19]
• Tổng số	$410,501 tỉ[fn 3] (hạng 31)
• Bình quân đầu người	$44,474[fn 3] (hạng 19)
Đơn vị tiền tệ	Shekel mới (₪‎) (ILS)
Thông tin khác
Gini? (2018)	34,8[fn 3][20] trung bình
HDI? (2019)	0,919[fn 3][21] rất cao · hạng 19
Múi giờ	UTC+2 (IST)
• Mùa hè (DST)	UTC+3 (IDT)
Cách ghi ngày tháng	יי-חח-שששש‎ (AM) nn-tt-nnnn (CN)
Giao thông bên	phải
Mã điện thoại	+972
Mã ISO 3166	IL
Tên miền Internet	.il
Biên giới sau Hiệp định ngừng bắn năm 1949 (Giới tuyến Xanh)
^ 20.770 km² là diện tích Israel theo Giới tuyến Xanh. 22.072 km² bao gồm cả Cao nguyên Golan (khoảng 1.200 km2 (460 dặm vuông Anh)) và Đông Jerusalem (khoảng 64 km2 (25 dặm vuông Anh)).

Israel (tiếng Hebrew: יִשְׂרָאֵל‎ Yisrā'el, tiếng Ả Rập: إِسْرَائِيل‎ Isrāʼīl), tên gọi chính thức là Nhà nước Israel (tiếng Hebrew: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל‎ Medīnat Yisrā'el^ⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; tiếng Ả Rập: دولة إِسْرَائِيل‎ Dawlat Isrāʼīl [dawlat ʔisraːˈʔiːl]), là một quốc gia tại Trung Đông, nằm trên bờ đông nam của Địa Trung Hải và bờ bắc của Biển Đỏ. Biên giới trên bộ giáp với Liban ở phía bắc, Syria ở phía đông bắc, Jordan ở phía đông, Biển Đỏ ở phía nam, Ai Cập ở phía tây nam, Địa Trung Hải ở phía tây và lãnh thổ Bờ Tây dọc theo phía đông và dải Gaza dọc theo phía tây nam. Quốc gia này có nhiều đặc điểm địa lý đa dạng.^[22][23] Thành phố Jerusalem được tuyên bố là thủ đô vào năm 1980 nhưng không được quốc tế công nhận.^{[24][25][26][27]}

Ngày 29 tháng 11 năm 1947, Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc quyết định thông qua phương án phân chia chính thức cho Lãnh thổ ủy trị Palestine thành hai nhà nước mới, một của người Ả Rập và một của người Do Thái, trong khi Jerusalem nằm dưới quyền quản lý của Liên Hợp Quốc dưới hình thức là một chính thể quốc tế.^[28][29] Ngày 14 tháng 5 năm 1948, David Ben Gurion tuyên bố thành lập nhà nước Israel.^[30][31][32] Thế nhưng, biên giới lại không được xác định rõ ràng.^[29][33] Các nước Ả Rập phát động chiến tranh nhằm xóa sổ nhà nước Israel non trẻ.^[34][35] Chiến tranh Ả Rập - Israel bùng phát và Israel chiến thắng.^[36] Sau đó, Israel tiếp tục chiến thắng trong chiến tranh Sáu Ngày và chiến tranh Yom Kippur.^[37]

Ngày nay, Israel là một trong những quốc gia sáng tạo^[38] và có tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới.^[39] Mặc dù không xác nhận nhưng Israel được cho là đã sở hữu vũ khí hạt nhân.^[40][41][42] Israel là một đồng minh không thuộc NATO của Hoa Kỳ.

1. ^ “Australia recognises West Jerusalem as Israeli capital”. BBC News. ngày 15 tháng 12 năm 2018. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2020.
2. ^ “Foreign Ministry statement regarding Palestinian-Israeli settlement”. www.mid.ru. ngày 6 tháng 4 năm 2017.
3. ^ “Czech Republic announces it recognizes West Jerusalem as Israel's capital”. Jerusalem Post. ngày 6 tháng 12 năm 2017. Truy cập ngày 6 tháng 12 năm 2017. The Czech Republic currently, before the peace between Israel and Palestine is signed, recognizes Jerusalem to be in fact the capital of Israel in the borders of the demarcation line from 1967." The Ministry also said that it would only consider relocating its embassy based on "results of negotiations.
4. ^ “Honduras recognizes Jerusalem as Israel's capital”. The Times of Israel. ngày 29 tháng 8 năm 2019.
5. ^ “Guatemala se suma a EEUU y también trasladará su embajada en Israel a Jerusalén” [Guatemala joins US, will also move embassy to Jerusalem]. Infobae (bằng tiếng Tây Ban Nha). ngày 24 tháng 12 năm 2017. Guatemala's embassy was located in Jerusalem until the 1980s, when it was moved to Tel Aviv.
6. ^ “Nauru recognizes J'lem as capital of Israel”. Israel National News (bằng tiếng Anh). ngày 29 tháng 8 năm 2019.
7. ^ “Trump Recognizes Jerusalem as Israel's Capital and Orders U.S. Embassy to Move”. The New York Times. ngày 6 tháng 12 năm 2017. Truy cập ngày 6 tháng 12 năm 2017.
8. ^ Frot, Mathilde (ngày 4 tháng 9 năm 2020). “Kosovo to normalise relations with Israel”. The Jewish Chronicle. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2020.
9. ^ “Kosovo and Serbia hand Israel diplomatic boon after US-brokered deal”. The Guardian. ngày 4 tháng 9 năm 2020. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2020.
10. ^ “Arabic in Israel: an official language and a cultural bridge”. Israel Ministry of Foreign Affairs. ngày 18 tháng 12 năm 2016. Truy cập ngày 8 tháng 8 năm 2018.
11. ^ “Israel Passes 'National Home' Law, Drawing Ire of Arabs”. The New York Times (bằng tiếng Anh). ngày 19 tháng 7 năm 2018.
12. ^ Lubell, Maayan (ngày 19 tháng 7 năm 2018). “Israel adopts divisive Jewish nation-state law”. Reuters.
13. ^ “Press Releases from the Knesset”. Knesset website. ngày 19 tháng 7 năm 2018. The Arabic language has a special status in the state; Regulating the use of Arabic in state institutions or by them will be set in law.
14. ^ “Home page”. Israel Central Bureau of Statistics. Truy cập ngày 20 tháng 2 năm 2017.
15. ^ Population Census 2008 (PDF) (Bản báo cáo). Israel Central Bureau of Statistics. 2008. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2016.
16. ^ “Surface water and surface water change”. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Truy cập ngày 11 tháng 10 năm 2020.
17. ^ OECD 2011.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFOECD2011 (trợ giúp)
18. ^ Quarterly Economic and Social Monitor Lưu trữ 2021-10-09 tại Wayback Machine, Volume 26, October 2011, p. 57: "When Israel bid in March 2010 for membership in the 'Organization for Economic Co-operation and Development'... some members questioned the accuracy of Israeli statistics, as the Israeli figures (relating to gross domestic product, spending and number of the population) cover geographical areas that the Organization does not recognize as part of the Israeli territory. These areas include East Jerusalem, Israeli settlements in the West Bank and the Golan Heights."
19. ^ ^{a b} “World Economic Outlook Database, October 2019”. International Monetary Fund. Truy cập ngày 23 tháng 3 năm 2020.
20. ^ “Income inequality”. data.oecd.org. OECD. Truy cập ngày 29 tháng 6 năm 2020.
21. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. ngày 15 tháng 12 năm 2020. tr. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Truy cập ngày 16 tháng 12 năm 2020.
22. ^ “Israel”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. ngày 20 tháng 11 năm 2012. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 3 tháng 12 năm 2012.
23. ^ Skolnik 2007
24. ^ Lustick, Ian (1997). “Has Israel Annexed East Jerusalem?”. Middle East Policy. Washington, D.C.: Wiley-Blackwell. V (1): 34–45. doi:10.1111/j.1475-4967.1997.tb00247.x. ISSN 1061-1924. OCLC 4651987544. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 20 tháng 11 năm 2009. Truy cập ngày 1 tháng 6 năm 2013.
25. ^ “Jerusalem must be capital of both Israel and Palestine, Ban says”. UN News Centre. United Nations News Centre. ngày 28 tháng 10 năm 2009. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2015.
26. ^ “''Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel''”. Knesset. Truy cập ngày 14 tháng 10 năm 2013.
27. ^ Hy An (17 tháng 5 năm 2018). “8 điều nổi bật về vùng đất thiêng Jerusalem”. Báo điện tử VnExpress.
28. ^ Galnoor, Itzhak (1995). The Partition of Palestine: Decision Crossroads in the Zionist Movement. SUNY Press.
29. ^ ^{a b} Harris, J. (1998) The Israeli Declaration of Independence Lưu trữ 2016-03-03 tại Wayback Machine The Journal of the Society for Textual Reasoning, Vol. 7
30. ^ “Declaration of Establishment of State of Israel” (bằng tiếng Anh). Israel Ministry of Foreign Affairs. ngày 14 tháng 5 năm 1948. Truy cập ngày 8 tháng 4 năm 2012.
31. ^ Brenner, Michael; Frisch, Shelley (tháng 4 năm 2003). Zionism: A Brief History. Markus Wiener Publishers. tr. 184.
32. ^ “Zionist Leaders: David Ben-Gurion 1886–1973” (bằng tiếng Anh). Israel Ministry of Foreign Affairs. Truy cập ngày 13 tháng 7 năm 2011.
33. ^ “Declaration of Establishment of State of Israel] Israel Ministry of Foreign Affairs” (bằng tiếng Anh).
34. ^ The Arab-Israeli War of 1948 (US Department of State, Office of the Historian)"Arab forces joining the Palestinian Arabs in attacking territory in the former Palestinian mandate."
35. ^ Yoav Gelber, Palestine 1948, 2006 — Chap.8 "The Arab Regular Armies' Invasion of Palestine".
36. ^ Gilbert 2005, tr. 1
37. ^ “The status of Jerusalem” (PDF). The Question of Palestine & the United Nations. United Nations Department of Public Information. East Jerusalem has been considered, by both the General Assembly and the Security Council, as part of the occupied Palestinian territory.Quản lý CS1: postscript (liên kết)
38. ^ Ambassador of Israel to the European Union and NATO. “WEF Global Competitiveness Report 2015-2016: Israel rated 3rd most innovative country in the world”. embassies.gov.il.
39. ^ “WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world”. Haaretz (bằng tiếng Anh). Associated Press. ngày 24 tháng 5 năm 2009.
40. ^ Nguyên Phong (24 tháng 3 năm 2020). “Bí mật về chương trình hạt nhân của Israel”. vietnamnet.vn.
41. ^ Sơn Duân (21 tháng 9 năm 2014). “Hồ sơ vũ khí hạt nhân Israel”. Báo Thanh Niên.
42. ^ Vĩ Cường (theo THE JERUSALEM POST) (19 tháng 6 năm 2019). “Tiết lộ khủng: Israel có gần 100 vũ khí hạt nhân”. Báo điện tử Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh.

Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ <ref> với tên nhóm “fn”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng <references group="fn"/> tương ứng, hoặc thẻ đóng </ref> bị thiếu