Betelgez

Betelgez
Pozicija Betelgez
Podaci posmatranja Epoha: J2000
Sazviježđe	Orion
Rektascenzija	5h 55m 10.31s
Deklinacija	+07° 24' 25.3"
Vidljivi sjaj	+0,5 m
Tipizacija
Spektralna klasa	M1-2 Ia-Iab
B-V indeks boje	+1,85
U-B indeks boje	2,32
Astrometrija
Udaljenost	430 SG (130 Pc)
Apsolutni sjaj	-5,3 do -5,0 MV
Vlastito kretanje
Rektascenzijski udio	+ 21 ×10-3 "/god
Fizikalne osobine
Masa	20 M☉
Radijus	600 R☉
Luminozitet	10 000 L☉
Temperatura	3000 K
Vrijeme rotacije	2070 do 2355 dana
Procijenjena starost	oko 10 mil. g
Ostali nazivi
Oznaka po Bayer-u	α Orionis
Oznaka po Flamsteedu	58 Orionis
Oznaka po Bonneru	BD+7°1055
Oznaka po BSK	HR 2061
Oznaka po Henry-Draper katalogu	HD 39801
Oznaka po SAO katalogu	SAO 113271
Oznaka po Hipparcos katalogu	HIP 27989

Betelgez (α Orionis, α Ori, 58 Orionis) veliki je crveni superdžin u sazviježđu Orion. Ostali nazivi su Betelguex, Betelgeuze, Beteiguex, Betelgeuse, Al Mankib (arapski: المنكب‎). Poznat je i pod nazivom Orionovo rame. Obično je deseta najsjajnija zvijezda na noćnom nebu i, poslije Rigela, druga najsjajnija u svom sazviježđu. To je izrazito crvenkasta, polupravilna varijabilna zvijezda čija prividna magnituda, koja varira između +0,0 i +1,6, ima najširi prikazani raspon od bilo koje zvijezde prve magnitude. Betelgez je najsjajnija zvijezda na noćnom nebu na talasnim dužinama bliskim infracrvenom dijelu spektra. Njegova Bayerova oznaka je α Orionis, latinizirano u Alpha Orionis i skraćeno Alpha Ori ili α Ori.^[1]

Poluprečnik mu je 640 do 764 puta veći od Sunčevog^{[2] [3]}, i, kada bi bio u centru Sunčevog sistema, njegova površina ležala bi izvan asteroidnog pojasa i "progutala" bi orbite Merkura, Venere, Zemlje i Marsa. Procjene Betelgezove mase kreću se od deset do dvadeset Sunčevih masa. Iz različitih razloga, njegovu udaljenost bilo je prilično teško izmjeriti; trenutne najbolje procjene jesu reda veličine 400–600 svjetlosnih godina od Sunca – što je znatna nepreciznost za relativno blisku zvijezdu. Njegova apsolutna magnituda iznosi približno -6. Sa starošću manjom od 10 miliona godina, Betelgez je brzo evoluirao zbog svoje velike mase i očekuje se da će evoluciju završiti eksplozijom supernove, najvjerovatnije u narednih 100.000 godina. Kada eksplodira, sjat će kao polumjesec više od tri mjeseca; život na Zemlji neće biti ugrožen ovom eksplozijom. Nakon što je izbačena s područja na kojem je nastala, asocijacije Orion OB1 – koje uključuje zvijezde u Orionovom pojasu – primijećeno je da se ova odbjegla zvijezda kreće kroz međuzvjezdani medij brzinom 30 km/s, stvarajući pramčani udar širok više od četiri svjetlosne godine.

Betelgez je postao prva vansolarna zvijezda čija je ugaona veličina fotosfere izmjerena 1920, a u kasnijim studijama objavljen je ugaoni prečnik (tj. prividna veličina) u rasponu od 0,042 do 0,056 lučnih sekundi; taj raspon određivanja pripisuje se nesferičnosti, zatamnjenju ekstremiteta, pulsiranju i različitom izgledu na različitim talasnim dužinama. Također je okružen složenim, asimetričnim omotačem, otprilike 250 puta većim od zvijezde, nastalim gubitkom mase same zvijezde. Ugaoni prečnik Betelgeza koji se posmatra na Zemlji premašuju samo oni R Doradusa i Sunca.

Počevši od oktobra 2019, sjaj Betelgeza počeo je primjetno slabjeti, a do sredine februara 2020. njegov sjaj opao je za faktor od približno 3, s magnitude 0,5 na 1,7, a zatim se vratio u normalniji raspon osvijetljenosti, dostigavši ​​vrhunac od 0,0 vizuelne i 0,1 magnitude V-opsega u aprilu 2023. Infracrvena zapažanja nisu otkrila znatnu promjenu u osvjetljenju u posljednjih 50 godina, što sugerira da je zatamnjenje posljedica promjena oko zvijezde umjesto fundamentalne promjene unutar nje. Proučavanje pomoću svemirskog teleskopa Hubble sugerira da je izbačena površinska masa koja je raspršena milionima kilometara oko zvijezde, a zatim ohlađena i formirana u prašinu, koja je izazvala zatamnjenje.

1. ^ Ohnaka, K.; Weigelt, G.; Millour, F.; Hofmann, K.-H.; Driebe, T.; Schertl, D.; Chelli, A.; Massi, F.; Petrov, R.; Stee, Ph. (25 April 2011). "Imaging the dynamical atmosphere of the red supergiant Betelgeuse in the CO first overtone lines with VLTI/AMBER". Astronomy & Astrophysics. 529: A163. arXiv:1104.0958. Bibcode:2011A&A...529A.163O. doi:10.1051/0004-6361/201016279. ISSN 0004-6361.
2. ^ Joyce, Meridith; Leung, Shing-Chi; Molnár, László; Ireland, Michael; Kobayashi, Chiaki; Nomoto, Ken'Ichi (2020). "Standing on the Shoulders of Giants: New Mass and Distance Estimates for Betelgeuse through Combined Evolutionary, Asteroseismic, and Hydrodynamic Simulations with MESA". The Astrophysical Journal. 902 (1): 63. arXiv:2006.09837. Bibcode:2020ApJ...902...63J. doi:10.3847/1538-4357/abb8db. S2CID 221507952.
3. ^ Mittag, M.; Schröder, K. -P.; Perdelwitz, V.; Jack, D.; Schmitt, J. H. M. M. (1 January 2023), "Chromospheric activity and photospheric variation of α Ori during the great dimming event in 2020", Astronomy and Astrophysics, 669: A9, arXiv:2211.04967, Bibcode:2023A&A...669A...9M, doi:10.1051/0004-6361/202244924, ISSN 0004-6361