Mexico

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Estaus Unius Mexicanos Estados Unidos Mexicanos
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: No'n tien
Himno nacional: Himno Nacional Mexicano
Capital  • Población  • Coordenatas	Ciudat de Mexico 9.209.944 (2020) 19°03′ N 99°22′ O
Mayor ciudat	Ciudat de Mexico
Idiomas oficials	Castellano 1
Forma de gubierno President	Rep. federal democratica Andrés Manuel López Obrador
Independencia  • Encetata  • Declarata	d'Espanya 16 de setiembre de 1810 27 de setiembre de 1821
Superficie  • Total  • % augua Mugas	Posición 13º 1.972.550 km² 2,5% 4253,9 km
Población  • Total  • Densidat	Posición 11º 126.014.024 ( 2020) 63,88 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2004)  • PIB per capita	Posición 13º US$ 1.005.049 millons US$ 9.666 66°
Moneda	Peso mexicano ($, MXN)
Chentilicio	Mexicano/a[1]
Zona horaria  • en Verano	UTC -6 a UTC-8 Cuantas UTC
Dominio d'Internet	.mx
Codigo telefonico	+52
Prefixo radiofonico	4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ
Codigo ISO	484 / MX / MEX
Miembro de: TLCAN, ONU, OEA, OCDE, APEC, G.3
1 o castellano ye l'idioma oficial (veyer [1] [2]), y 66 luengas indichenas son charratas por mas d'o 8% d'a población. SRE

Mexico (en idioma castellano: México),^[2] oficialment, os Estaus Unius Mexicanos (en castellano: Estados Unidos Mexicanos), ye una republica federal constitucional d'America d'o Norte. Muga a o norte con os Estaus Unius d'America, a o sud y a l'ueste con l'oceano Pacifico, a o sudeste con Guatemala, Belize y a mar Caribe, y a l'este con o Golfo de Mexico. Os Estaus Unius Mexicanos son una federación de trenta y un estaus y Ciudat de Mexico (capital), que ye una d'as arias metropolitanas mas poblatas d'o mundo.

Con una superficie d'alto u baixo 2 millons de kilometros cuadratos,^[3] Mexico ye o cinqueno país mas gran d'America y o catorceno mas gran d'o mundo. Con una población de 103 millons d'habitants, ye l'onceno país mas poblato d'o mundo, y o país castellanoparlant mas poblato d'o mundo.^[4]

Organizato politicament como una Republica federal democratica, o suyo sistema ye presidencialista, estando l'actual President Andrés Manuel López Obrador. A suya capital se troba en Ciudat de Mexico, y o país fa parte d'o Tractau de Libre Comercio d'America d'o Norte, d'a ONU, d'a OEA, d'a OCDE, de l'APEC y d'o G.3.

O territorio mexicano ha estau habitato dende fa mas de 21.000 anyos.^[5] As arias fértils d'o centro y sud estioron o puesto d'orichen de grans civilizacions, como a olmeca, a tolteca, a maya y l'azteca. Ista zaguera construyó un gran imperio que remató con a plegata d'os espanyols que lo conquerioron y bi establioron o virreinau d'a Nueva Espanya. En 1821 a Nueva Espanya s'independizó, naixendo asinas Mexico, y en 1824 se constituyó como republica federal. Os primers anyos d'a vida independient de Mexico fuoron marcatos por os conflictos entre os conservadors y liberals, dos intervencions foranas y a perduga de mas d'a metat d'o suyo territorio a mans d'os estausunidenses. A Revolución Mexicana, conflicto belico de 1910 a 1917, produció una nueva constitución social encara vichent. A economia mexicana experimentó una bonanza dica a cayita abrupta d'os pres d'o petrolio mientres a decada de 1980. Mexico acubilló a un numero important de refuchiatos d'a Guerra Civil Espanyola y d'as dictaduras de Latinoamerica. O Partido Revolucionario Institucional dominó a vida politica d'o país dica finals d'o sieglo XX. En 1993 Mexico ratificó o Tractau de Libre Comercio d'America d'o Norte con Canadá y os Estaus Unius.

Encara que bi ha prous contrastes de riqueza y pobreza,^[6] Mexico ye una potencia rechional d'America Latina.^[7] En 1994 se convertió en o primer miembro latinoamericán d'a Organización ta a Cooperación y o Desembolique Economico (ODCE). Seguntes a clasificación d'o Banco Mundial, Mexico ye un país de renda meyana-alta,^[8] con o treceno Producto interior bruto mas gran d'o mundo, dimpués d'Espanya. En 2008 teneba a Renda Nacional Bruta por capita mas alta d'America Latina en termins nominals y en paridat de poder adquisitivo,^[9] y un d'os endices de desembolique humán mas altos d'a rechión.^[10] A suya economía ye muit ligata con a economía d'os suyos socios de l'Aria de Libre Comercio d'America d'o Norte.

1. ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
2. ↑ En Mexico, a ortografia oficial en castellano ye México. Ista ye a ortografia recomendata por a Reyal Academia Espanyola.
3. ↑ (en) Mexico - Geography CIA The World Factbook. CIA
4. ↑ (es) Alfonso González y Mirta A. González, Español para el hispanohablante en los Estados Unidos, p.150
5. ↑ (en) "Native Americans: Earliest Migrations". MSN Encarta. 2009. Archived from the original on 1-11-2009. http://www.webcitation.org/query?id=1257037540134054. 
6. ↑ Mexico. Encyclopedia Britannica. Calendata d'acceso: 1 d'abril de 2007
7. ↑ (en) Latin America:Region is losing ground to competitors. Oxford Analytica
8. ↑ (en) List of upper middle-income countries. The World Bank
9. ↑ (en) Gross National Income Per Capita 2008. Banco Mundial. [Consulta: 8 de setiembre de 2009]
10. ↑ (en) Human Development Index 2008 Rankings. UNDP Statistics. [Consulta: 8 de setiembre de 2009]