Nadar

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.

Gaspard-Félix Tournachon, lesanvet Nadar (Pariz, 5 a viz Ebrel 1820 – Pariz, 20 a viz Meurzh 1910) a oa ur flemmskeudenner, ur skrivagner, un aerlestrer hag ul luc'hskeudenner gall.

Adalek 1854 e embannas un heuliad poltredoù luc'hskeudenniñ tudennoù a-vremañ[a].^[1]

Anavezet dreist-holl evit e roll luc'hskeudenner, ur c'harikatourour e oa da gentañ hag embann a rae e skridoù e stumm romantoù, danevelloù[5], barzhonegoù prosez, anekdotoù-bar, testenioù, goulennoù ha poltredoù lennegel.

Implijet e oa bet al lesanv Nadar evit ar wech kentañ gant ur gevredigezh savet en-dro d'e vreur yaouankañ Adrien Tournachon dindan ar stummoù Nadar jeune ha Nadar jne, ar pezh a lakae an dud da vezañ kemmesket a-wechoù. Ur varnedigezh gant Lez-varn Impalaerel Pariz e 1857 a adlakaas dezhañ perc'henniezh hepken war an anv-pluenn-se, dindan an hini e sinas e skridoù hag a voe implijet gant e studio luc'hskeudenniñ dindan renerezh e vab Paul.

Buhezskrid Poltred e-unan eus Tournachon o treiñ.

Bugaleaj ha deskadurezh Nadar a zo bet ganet e 195, straed Sant-Honor[6] (4vet arondisamant Pariz kozh, 1añ arondisamant bremañ)[b],[7],[8]. Nadar yaouank a zispleg e-unan evel "ur gwir darevil, un den barrek war an holl vicheroù, didruez betek galv an traoù dre o anv, hag an dud ivez."

A orin eus Lyon e oa e dud. E dad, Victor Tournachon-Molin, a grogas gant e vicher e Lyon gant ar mouler Molin, a oa bet dimezet gant e verc'h gant e dad. Lakaet e aotre da voullañ gant dekredoù impalaerel 1810, Victor Tournachon-Molin, ur Fourier, en em lakaas evel gwerzher levrioù e Pariz, e-lec'h ma vevas en ur c'henemglev gant ur plac'h yaouank eus Lyon, Thérèse Maillet, a zimezas e 1827 goude ganedigezh e vibien Frélix hag Aélix. Félix yaouank a yeas da skolioù-lojañ liesseurt e rannvro Pariz, tra ma oa e dad o c'houzañv kudennoù arc'hant. Studiañ a reas dreist-holl e skol-veur Bourbon a zeuas da vezañ lise Condorcet.

Er c'hontrol d'ar pezh a lavar meur a vammenn[9],[10],[11], n'eo ket bet biskoazh e skol mengleuzioù Saint-Étienne[c]. Felix a grogas da studiañ ar medisinerezh e Lyon[12]. Pa varvas e dad e 1837[13] e voe rediet da zilezel anezhañ evit « gounit bara pemdeziek » an tiegezh a oa karget anezhañ bremañ hag a oa ennañ e vreur, Adrien Tournachon, pemp bloaz yaouankoc'h, hag e vamm.

Bevaat tennet eus an 12 skeudenn eus "poltred e-unan o treiñ" Nadar a-us.

Goude bezañ bet o labourat e burevioù-embann liesseurt kazetennoù Lyon a-raok distreiñ d'en em staliañ e Pariz, e sevenas labourioù liesseurt e "follennoù bihan" ar wask parizian. Kenlabourat a reas gant Polydore Millaud da grouiñ ur gelaouenn lezennel, L'Audience, ha mont a reas alies e kreizennoù arzourien ar re yaouank brudet gant romant Murger : Scènes de la vie de bohème . Eno e krogas da frotañ divskoaz gant Gérard de Nerval, Charles Baudelaire ha Théodore de Banville. Lesanvet e voe "Tournadar" gant e vignoned arzourien abalamour d'ur c'hiz ledan e-touez ar re yaouank emsaverien war-dro 1840 da ouzhpennañ an dibenn "dar" e dibenn gerioù zo. War-dro 1838, ur berradur a dreuzfurmas al lesanv-se en anv-pluenn "Nadar"[14].

A-boan e vev dre skrivañ romantoù ha tresañ karikaturoù. A-drugarez da skoazell arc'hant ur mignon, d'an oad a 19 vloaz e krogas gant an avantur da grouiñ ur gelaouenn mennet da vezañ brudet, Le Livre d'or , a zeuas da vezañ pennrener anezhi. A-drugarez d'e liammoù e tiorroas kenlabour tudennoù, en o zouez Balzac, Alexandre Dumas, Théophile Gautier, Gérard de Nerval, Gavarni ha Daumier. Paouez a ra ar gazetenn goude tri niverenn.

Karikaduroù Tresadenn leun Balzac, gant e benn brasaet.

Balzac treset gant Nadar e 1850, Pariz, BnF[15].

"Ur teorienn luc'hskeudenniñ," gant Nadar (1856).

Goude ar c'hwitadenn-se e tistroas Tournachon da labourat er c'hazetennoù evel karikatourour, en ur genderc'hel da embann danevelloù ha pennadoù fentus. Da-geñver dispac'h 1848 e voe embannet e dresadenn-vev kentañ er gazetenn Le Charivari .

D'an 30 a viz Meurzh 1848 ez eas da Lejion Polonia gant e vreur yaouankañ. E basporzh a zo gant an anv "Nadarsky". Prizoniet e voe ha lakaet en ur vengleuz, goude-se e nac'has bezañ distroet digoust ha distreiñ a reas war droad. Daou viz diwezhatoc'h e tistroas da Bariz goude ur veaj hir e-pad ma voe harzet e Saks gant dileuridi gouarnamant Prusia.

Buan goude e zistro e voe gopret evel ajañs kuzh gant an embanner Jules Hetzel, e penn burev Ministr an Aferioù Diavaez ar gouarnamant da c'hortoz d'ar mare-se. Dastum titouroù diwar-benn luskadoù soudarded Rusia a c'hallfe bezañ war harzoù Prusia eo e gefridi.

Distro da Bariz e adkrogas gant e obererezh evel karikatour evit kazetennoù bihan, tra ma kreske e vrud tamm-ha-tamm. Kenlabourat a reas dreist-holl gant La Revue comique à l'usage des gens sérieux, bet krouet diwar atiz Hetzel, ha goude-se gant ar Journal pour rire ma tegasas e genderv Gilbert Randon eus Lyon. Etre 1850-1851 e labouras war ur raktres republikan bras evit ur Mirdi Gloar A-vremañ, evit ar pezh, gant skoazell meur a genlabourer, e kejas gant tud meur ar mare evit lakaat anezhañ da vezañ ar

↑ d

[1] ↑ d

[1]