Rede

Rede is die vermoë om logika bewustelik toe te pas deur geldige gevolgtrekkings uit nuwe of bestaande inligting te maak, met die doel om die waarheid te soek.^[1] Dit word geassosieer met sulke kenmerkende menslike aktiwiteite soos filosofie, godsdiens, wetenskap, taal, wiskunde en kuns, en word normaalweg beskou as 'n onderskeidende vermoë wat deur mense besit word.^[2][3] Daar word soms na rede verwys as rasionaliteit.^[4]

Redenering behels die gebruik van min of meer rasionele prosesse van denke en kognisie om uit 'n mens se bestaande kennis te ekstrapoleer om nuwe kennis te genereer, en behels die gebruik van jou intellek. Die veld van logika bestudeer die maniere waarop mense formele redenasie kan gebruik om logies geldige argumente en ware gevolgtrekkings te produseer.^[5] Redenering kan onderverdeel word in vorme van logiese redenering, soos deduktiewe redenering, induktiewe redenering en abduktiewe redenering.

Aristoteles het 'n onderskeid getref tussen logiese diskursiewe redenering (werklike rede), en intuïtiewe redenering,^[6]  waarin die redenasieproses deur intuïsie – hoe geldig ook al – kan neig na die persoonlike en die subjektief ondeursigtige. In sommige sosiale en politieke omgewings kan logiese en intuïtiewe maniere van redenasie bots, terwyl intuïsie en formele rede in ander kontekste as komplementêr eerder as teenstrydig beskou word. Byvoorbeeld, in wiskunde is intuïsie dikwels nodig vir die kreatiewe prosesse wat betrokke is om by 'n formele bewys te kom, waarskynlik die moeilikste van formele redenasietake.

Redenering, soos gewoonte of intuïsie, is een van die maniere waarop denke van een idee na 'n verwante idee beweeg. Byvoorbeeld, redenering is die manier waarop rasionele individue die betekenis van sensoriese inligting uit hul omgewings verstaan, of abstrakte tweespaltings soos oorsaak en gevolg, waarheid en leuen, of goed en kwaad konseptualiseer. Redenering, as deel van uitvoerende besluitneming, word ook nou geïdentifiseer met die vermoë om selfbewus te verander, in terme van doelwitte, oortuigings, houdings, tradisies en instellings, en dus met die kapasiteit vir vryheid en selfbeskikking.^[7]

Sielkundiges en kognitiewe wetenskaplikes het gepoog om te bestudeer en te verduidelik hoe mense redeneer, bv. watter kognitiewe en neurale prosesse betrokke is, en hoe kulturele faktore die afleidings wat mense maak, beïnvloed. Die veld van geoutomatiseerde redenering bestudeer hoe redenering rekenaarmatig gemodelleer kan word of nie. Dieresielkunde oorweeg die vraag of ander diere as mense kan redeneer.

1. ↑ Proudfoot, Michael, The Routledge dictionary of philosophy, 2010, Routledge, A. R. Lacey, isbn=978-0203428467, 4de uitgawe, Londen, 341, oclc=503050369, aanhaling: 'n Algemene fakulteit gemeen aan alle of bykans alle mense ... hierdie fakulteit blyk van twee soorte te wees, 'n fakulteit van intuïsie waardeur 'n mens waarhede of abstrakte dinge 'sien' ('essensies' of universele, ens.), en 'n fakulteit van redenasie, d.w.s. oorgaan van premisse na 'n gevolgtrekking (diskursiewe rede). Die werkwoord 'rede' is beperk tot hierdie laasgenoemde sin, wat nou in elk geval ook die algemeenste vir die selfstandige naamwoord is |2=Rescher, Nicholas (2005). The Oxford companion to philosophy. Ted Honderich (2nd uitg.). Oxford: Oxford University Press. p. 791. ISBN 978-0191532658. OCLC 62563098. rede. Die algemene menslike 'fakulteit' of kapasiteit vir die soeke na waarheid en probleemoplossing }}
2. ↑ 1=Mercier, Hugo; Sperber, Dan (2017). The Enigma of Reason. Cambridge, MA: Harvard University Press. p. 2. ISBN 978-0674368309. OCLC 959650235. Versterk met rede, kan kognisie beter kennis in alle domeine verseker en aksie aanpas by nuwe en ambisieuse doelwitte, of so gaan die storie.... Om te verstaan hoekom slegs 'n paar spesies eggolokasie het, is maklik. Om te verstaan hoekom net mense rede het, is baie meer uitdagend. |2=Compare: MacIntyre, Alasdair (1999). Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues. The Paul Carus Lectures. Vol. 20. Open Court Publishing. ISBN 978-0812693973. OCLC 40632451. Besoek op 1 Desember 2014. [D]ie uitoefening van onafhanklike praktiese redenasie is een noodsaaklike bestanddeel vir volle menslike florering. Dit is nie – soos ek reeds aangedring het – dat 'n mens glad nie kan floreer as jy nie kan redeneer nie. Desnieteenstaande is dit 'n ernstige gestremdheid om nie gesond te kan redeneer op die vlak van praktyk nie. }}
3. ↑ Swindal, James. "Faith: Historical Perspectives". Internet Encyclopedia of Philosophy. Duquesne University. Besoek op 18 Desember 2023.
4. ↑ Amoretti (red) Maria Cristina, (red) Vassallo Nicla, 2013, Reason and Rationality. Philosophische Analyse / Philosophical Analysis, volume 48, Berlyn, De Gruyter, isbn 978-3868381634, oclc=807032616, doi=10.1515/9783110325867 |2=Audi, Robert (2001). The Architecture of Reason: The Structure and Substance of Rationality. Oxford; New York: Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780195158427.001.0001. ISBN 0195141121. OCLC 44046914. |3=Eze, Emmanuel Chukwudi (2008). On Reason: Rationality in a World of Cultural Conflict and Racism. Durham, NC: Duke University Press. doi:10.1215/9780822388777. ISBN 978-0822341789. OCLC 180989486. |4=Rescher, Nicholas (1988). Rationality: A Philosophical Inquiry into the Nature and the Rationale of Reason. Clarendon Library of Logic and Philosophy. Oxford; New York: Clarendon Press; Oxford University Press. ISBN 0198244355. OCLC 17954516. }}
5. ↑ Hintikka, J. "Philosophy of logic". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc.. 
6. ↑ Aristoteles|, Nicomachean Ethics, https://standardebooks.org/ebooks/aristotle/nicomachean-ethics/f-h-peters/text/book-6#chapter-6-1-7 VI.7]
7. ↑ Michel Foucault, What is Enlightenment? The Essential Foucault, Paul Rabinow, (Redakteur)Nikolas Rose New York, The New Press, 2003, 43–57 Kompridis Nikolas, So We Need Something Else for Reason to Mean, International Journal of Philosophical Studies, Informa UK Limited, volume 8, 3, 2000, issn=0967-2559 doi=10.1080/096725500750039282, 271–295, 2cid=171038942, Nikolas, Kompridis, The Idea of a New Beginning: A Romantic Source of Normativity and Freedom. Philosophical Romanticism, New York, Routledge, 2006, bl 32–59