Serialismo

Serialismoa bere izenak dioen bezala, serieak erabiltzen dituen konposaketa teknika bat da, hau da, nota talde bat errepikapenik gabe, ordena zehatz batean erabiltzen direnak. Kasurik ohikoena dodekafonismoa da, eskala kromatikoko hamabi notak erabiltzen dituena. Eskala kromatikoko hamabi nota hauek serie finko bat eratzeko moduan egituratzen dira, garapen musikalaren gai edo motibo bezala egiten duena, zati melodikoan zein armonikoan, egitura progresioetan edo materialen aldaketetan. Serieak, kontaezinbeste forma har ditzake konposaketa batean, armonikoak zein melodikoak, entzuleak nabaritzen ez dituenak.

Sinonimo gisa erabiltzen ez denean, serialismoa, dodekafonismotik, ordenatuak izan daitezkeen edozein dimentsio musikaleko elementu kopuruan ezberdintzen da, iraupena, altuera, dinamikoak edo tinbrea adibidez. "Serie" hitza ez da definizio matematikoarekin nahastu behar, erabili behar diren eskalak, zenbaki sekuentzia batean proiektatzen direnean erabiltzen diren arren. Adibidez, serie aritmetikoa, serie armonikoa (bere agerpen akustikoa barne, armoniko naturalen seriea bezala, eta bere alderantzizkoa, azpiarmonikoen seriea bezala ezagutzen dena) serie geometrikoa, Fibonacciren seriea edo serie amaigabea.

Serialismoa Schonbergek erabili zuen 1920tik aurrera, baita bere ikasle ziren Alban Berg eta Anton von Webernek ere. Dena dela, 1940ko hamarkadatik aurrera, seriea, elementu musikal guztien ardatz bateratzailea bihurtzen da: melodia, armonia, tinbrea, testura etab... Serialismo orokor bezala izendatu dena da, abangoardiako joeren dominatzailea 1950etik aurrera, ospea galduz 1980ko hamarkadatik aurrera. Serieak, euren artean independenteak, konplexuak egiten dira, nahastu egiten dira, modu matematikoan egituratzen dira. Ez dago gairik, hitzaren zentzu tradizionalean. Erritmo aldakorrek bultzada efektua eragiten dute, ez sekuentzia itxiena. Pierre Boulez eta Olivier Messiaen, teknika hau bere azken ondorioetararte garatu zuten bi konposatzaile izan ziren.

Serialismoa modu zabalean erabili zuten beste konposatzaile batzuk Karlheinz Stockhausen, Luigi Nono eta Jean Barraqué izan ziren, euren burua, garai batzuetan, serialismoa, bere edozein barietatetan erabiltzera behartu zutenak euren musika idazteko. Beste batzuk gehiago, konposaketa zehatz batetarako edo konposaketaren baten sekzioren batentzako erabili zuten, Aaron Copland, Igor Stravinski, Benjamin Britten, Arvo Pärt, Alfred Schnitke, Dmitri Xostakovitx eta baita jazz konposatzaileak ere.