Maqlar

Maqlar (Manqlar)

Eramızdan əvvəl VI-IV əsrlərin maqları
Yaşadığı ərazilər
Atropatena, Baktriya, İşquz
Dili
Midiya dili
Dini
Zərdüştlük
Qohum xalqlar
Mannalar, Madaylar, Alanlar, Kaspilər, Massagetlər, Skiflər, Sarmatlar, Kimmerlər, Amardlar, Savromatlar, Aorslar, Saklar, Midiyalılar, Ariazantlar, Anariaklar, Siraklar, Yueçji, Saspirlər, Toxarlar, Parflar, Kadusilər

Maqlar^[1] (Qədim fars dilində^[ru]. 𐎶𐎦𐎢𐏁 (maguš), q. yunan dili. Μάγοι, lat. magus) — qədim İranda, eləcə də İranla qonşu olan bir sıra ölkələrdə keşişlər və kahinlər kastasının üzvləridir. Midiya tayfalarından biri olan Herodota^[2] görə və eyni zamanda Midiya falçıları və kahinləri maqlar kimi adlanırdı.^[3] Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, maqlar öz dini baxışlarında monoteizmə sitayiş etmişlər.^[4]

Zərdüştiliyin Qərbi İranda yayılması ilə maqlar Zərdüştün öz peyğəmbəri kimi tanıyaraq onun kahinləri kimi fəaliyyət göstərirlər (tədqiqatçılar bu hadisəni müxtəlif yollarla qeyd edirlər: eramızdan əvvəl 7-ci əsrdən 5-ci əsrin sonu - IV əsrin əvvəlinə qədər). Maqlar Qədim İranın siyasi həyatında böyük rol oynamışlar; dövlətçiliyin ilkin mərhələlərində qəbilə zadəganlarına qarşı mübarizədə ümumiyyətlə kral hakimiyyətini dəstəkləyirdilər; Sasanilər dövründə maqlar əsasən ictimai həyatın mühafizəkar normalarının əsas dayağı idi.^[5] Ellinizm dövründə və sonralar “maqlar” sözü sehrbazlar, astroloqlar və s. sözlərin kimi istifadə olunurdu.^[6]

Yuri Rapoportun^[ru] fikrincə, "maqlar sərgiləmə adətini kaspilərdən və ya orta Asiya tayfalarından götürmüşlər. Bəzi tədqiqatçılar maqların özlərini sak mənşəli tayfa hesab edirlər".^[7] Vasili Struve^[ru] bu haqda yazırdı: “Maqlar ölülərini heyvanlar tərəfindən parçalanması üçün qoyub getmək adəti, şübhəsiz ki, Xəzər dənizinin cənub sahilində yaşamış qədim kaspilərin dəfn üsuluna gedib çıxır”.^[8]

1. ↑ Muhammad A. Dandamayev - MAGI Arxivləşdirilib 2022-09-02 at the Wayback Machine
2. ↑ Геродот I. Клио. — Ленинград: «Наука», 1972. — С. 101.
3. ↑ Дьяконов И. М. История Мидии. От древнейших времен до конца IV века до н. э. II том. С. 374—375.
4. ↑ Рак И. В. Мифы древнего и раннесредневекового Ирана // «Нева». — Санкт-Петербург-Москва: Летний Сад, 1998. Глава "Ранние модификации зороастризма: «семиглав» и «религия магов»
5. ↑ Дорошенко, Елена Алексеевна. Зороастрийцы в Иране: (Историко-этнографический очерк) Arxivləşdirilib 2022-05-30 at the Wayback Machine — М., Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1982., — 17 — 133 с.
6. ↑ Под ред. Е. М. Жукова. Маги // Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. — 1973—1982. // Советская историческая энциклопедия
7. ↑ Юрий Рапопорт. Из истории религии древнего Хорезма (оссуарии) Arxivləşdirilib 2021-11-30 at the Wayback Machine. — Наука, 1971. — С. 24. — 142 с
8. ↑ Струве В. В. Родина зороастризма // Советское востоковедение. Т. V. — Москва: Академия наук СССР, 1948. — С. 31. — 338 с.