Saturn (planet)

Saturn

Saturnun Ekinoksa yaxınlaşdığı vaxt Kassini tərəfindən təbii rəngində 2008-ci ilin iyulunda çəkilmiş şəkli; sol alt küncdəki nöqtə Titandır.
Orbital xarakteristikası[4]
Dövr J2000.0
Afelisi	1.514,50 milyon km 10,1238 AV
Perigelisi	1.352,55 milyon km 9,0412 AV
Periapsidi	1.349.823.615 km[5], 1.353.572.955.891 m
Apoapsidi	1.503.509.229 km[5], 1.513.325.782.874,5 m
Böyük yarımoxu	1.433,53 milyon km 9,5826 AV
Orbitinin ekssentrisiteti	0,0565
Siderik fırlanma dövrü	29,4571 il 10.759,22 gün 24.491,07 Saturn Günəş günü[1]
Sinodik fırlanma dövrü	378,09 gün
Orbital sürəti	9,68 km/san
Orta anomaliyası	317,020°[2]
Əyilməsi	2,485° ekliptə nəzərən[2] 5.51° Günəş ekvatoruna nəzərən[2] 0,93° sabit müstəviyə nəzərən[3]
Qalxan milinin uzunluğu	113,665°
Perisentr arqumenti	339,392°[2]
Nəyin peykidir	Günəş
Kəşf edilmiş peykləri	82[4]
Özünə xas ekssentrisitet	0,05386179[6]
Fiziki xarakteristikaları[4]
Orta radiusu	58.232 km
Ekvator radiusu	60.268 km 9,449 Yer radiusu
Qütb radiusu	54.364 km 8,552 Yer qütb radiusu
Qütb sıxılması	0,09796
Səthinin sahəsi	4,27×1010 km2[7] 83,703 Yer səthi
Həcmi	8,2713×1014 km3 763,59 Yer həcmi
Kütləsi	5,6834×1026 kq 95 159 Yer kütləsi
Orta sıxlığı	0,687 q/sm3 (sudan az)
Ekvatorda sərbəstdüşmə təcili	10 44 m/san2
Ətalət faktoru momenti	0,22[8]
İkinci kosmik sürəti	35,5km/san
Siderik fırlanma dövrü	10 saat 33 dəq 38 san[9][10]
Ekvatorial fırlanma sürəti	9,87 km/san
Şimal qütbünün düz qalxması	40,589°; 2 saat 42 dəq 21 san
Şimal qütbünün meyllənməsi	83,537°
Geometrik albedo	0,342 (Bond)[11] 0,499 (hənd.)[12]
Temperatur	134 K[14]
Səth temp. min orta maks 1 bar 134 K (−139 ° C) 0,1 bar 84 K (−189 ° C)
Görünən ulduz həcmi	−0,55[13] – 1,17[13]
Bucaq diametri	14,5″ to 20,1″ (halqalar istisna olmaqla)
Atmosfer[4]
Atmosfer təzyiqi	140 kPa[15]
Hündürlük şkalası	59,5 km
Atmosfer tərkibi	həcm ilə 96,3%±2,4% Hidrogen (H2) 3,25%±2,4% Helium (He) 0,45%±0,2% metan (CH4) 0,0125%±0,0075% Ammonyak (NH3) 0,0110%±0,0058% Hidrogen deytrat (HD) 0,0007%±0,00015% Etan (C2H6) Buzlar: ammonyaklı (NH3) sulu (H2O) ammoni-hidrosulfidli (NH2SH)

Saturn, köhnəlmiş adı Zühəl^[16][17] — Günəş sistemində Yupiterdən sonra ən böyük ikinci, Günəşdən məsafəsinə görə altıncı planet. Saturn radiusu Yerin radiusundan təqribən doqquz onda beş dəfə böyük olan qaz nəhəngidir.^[18][19] Saturnun orta sıxlığı Yerin orta sıxlığının səkkizdə biri qədər olsa da, kütləsi Yerin kütləsindən 95 dəfə çoxdur.^[20][21][22] Planetin adı Roma mifologiyasında tanrı olan Saturndan gəlir və astronomik simvolu (♄) Saturnun orağını təmsil edir.

Ehtimal olunur ki, Saturnun daxili nüvəsi dəmir-nikel və qayadan (silisium və oksigen birləşmələri) təşkil olmuşdur. Bu nüvənin də metallik hidrogenlə əhatələndiyi, orta təbəqələrdə maye hidrogenlə maye heliumun yerləşdiyi və Frenkel xəttindən xaricdə qalan hissənin də qaz təbəqəsindən ibarət olduğu düşünülür. Saturnun yuxarı atmosferi ammonyak kristallarından təşkil olunduğundan rəngi açıq sarı görünür. Metallik hidrogen təbəqəsindəki elektrik axınının planetin maqnit sahəsinin yaranmasına səbəb olduğu düşünülür. Bu axın Yerdəkinə nisbətən daha zəif olmasına baxmayaraq, planetin böyük ölçüləri səbəbindən onun maqnit momenti Yerin maqnit momentindən 580 dəfə böyükdür. Saturnun maqnit sahəsinin gücü Yupiterin maqnit sahəsinin gücünün iyirmidə birinə bərabərdir.^[23] Saturnun yuxarı atmosferi əsasən mülayim və sakitdir. Buna baxmayaraq, uzun müddət davam edən atmosfer hadisələri də müşahidə oluna bilir. Saturnda küləyin sürəti 1800 km/saata bərabərdir ki, bu göstərici Yupiterdəkindən daha güclü, Neptundakından isə daha zəifdir.^[24] 2019-cu ilin yanvarında tədqiqatçılar Saturnun C halqası üzərində aparılan araşdırmalara əsasən bir Saturn gününün 10 saat 33 dəqiqə 38 saniyə (± 1 dəqiqə 19 saniyə) olduğunu müəyyən etmişlər.^[9][10]

Saturn doqquzu davamlı halqa və üçü davamsız kaman formalı olmaqla buz hissəcikləri, qaya parçaları və kosmik tozdan ibarət olan diqqətçəkən halqa sisteminə sahibdir. Saturnun kəşf olunmuş 82 peyki vardır^[25] ki, bunlardan 53-ü rəsmi şəkildə adlandırılmışdır. Bu siyahıya halqalardakı nisbətən iri hissəciklər daxil edilmir. Saturnun ən böyük peyki Titandır və ölçüsünə görə Günəş sistemində Qanimeddən sonra ikinci peykdir. Ölçüsünə görə Merkuridən daha böyük olan Titanın vacib bir xüsusiyyəti də diqqətçəkən atmosferə sahib olmasıdır.^[26]

1. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; CSeligman adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
2. ↑ ^{1 2 3 4} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; VSOP87 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
3. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; meanplane adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
4. ↑ ^{1 2 3 4} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; fact adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
5. ↑ ^{1 2} https://www.le-systeme-solaire.net/modules.php?name=syssol&page=saturne.
6. ↑ Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (ing.). 2015. 3 p.
7. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; nasafact adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
8. ↑ Fortney, J.J.; Helled, R.; Nettlemann, N.; Stevenson, D.J.; Marley, M.S.; Hubbard, W.B.; Iess, L. The Interior of Saturn // Baines, K.H.; Flasar, F.M.; Krupp, N.; Stallard, T. (redaktorlar ). Saturn in the 21st Century. Cambridge University Press. 6 December 2018. 44–68. ISBN 978-1-108-68393-7. 2 May 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 July 2019.
9. ↑ ^{1 2} McCartney, Gretchen; Wendel, JoAnna. "Scientists Finally Know What Time It Is on Saturn". NASA. 18 January 2019. 29 August 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 January 2019.
10. ↑ ^{1 2} Mankovich, Christopher; və b. "Cassini Ring Seismology as a Probe of Saturn's Interior. I. Rigid Rotation". The Astrophysical Journal. 871 (1). 17 January 2019: 1. arXiv:1805.10286. doi:10.3847/1538-4357/aaf798.
11. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Hanel_et_al adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
12. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Mallama_et_al adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
13. ↑ ^{1 2} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Mallama_and_Hilton adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
14. ↑ https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html.
15. ↑ Knecht, Robin. "On The Atmospheres Of Different Planets" (PDF). 24 oktyabr 2005. 14 oktyabr 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2017.
16. ↑ Azleks. "zühəl". 2022-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-04.
17. ↑ Sultan-Məcid Qənizadə. Rusca-azərbaycanca lüğət (Русско-татарский словарь). 1909. səh. 322. Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2022-03-21. İstifadə tarixi: 2020-05-04.
18. ↑ Brainerd, Jerome James. "Characteristics of Saturn". The Astrophysics Spectator. 24 November 2004. 1 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2010.
19. ↑ "General Information About Saturn". Scienceray. 28 July 2011. 7 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 August 2011.
20. ↑ Brainerd, Jerome James. "Solar System Planets Compared to Earth". The Astrophysics Spectator. 6 October 2004. 1 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2010.
21. ↑ Dunbar, Brian. "NASA – Saturn". NASA. 29 November 2007. 29 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2011.
22. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Mass ref 3 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
23. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; mag adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
24. ↑ "The Planets ('Giants')". Science Channel. 8 June 2004.
25. ↑ Piazza, Enrico. "Saturn's Moons". Cassini, Equinox Mission. JPL NASA. 24 September 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 June 2010.
26. ↑ Munsell, Kirk. "The Story of Saturn". NASA Jet Propulsion Laboratory; California Institute of Technology. 6 April 2005. 16 August 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 July 2007.