Sun Yat-sen

Sun Yat-sen
Rođenje	(1866-11-12) 12. novembar 1866. Cuiheng, Kina
Smrt	12. mart 1925(1925-03-12) (58 godina) Peking, Kina

Sun Yat-sen (kin.: 孙逸仙 / 孫逸仙 / Sūn Yìxiān) (12. novembar 1866. – 12. mart 1925.)^[1][2][3] bio je kineski revolucionarni vođa, ljekar, političar, državnik i osnivač Kuomintanga. U Narodnoj republici Kini i Tajvanu smatra se "ocem nacije" i "pretečom revolucije" u Narodnoj Republici Kini zbog njegove instrumentalne uloge u rušenju dinastije Qing tokom Xinhai revolucije. Osnivač je političke filozofije, nazvane Tri narodna principa. Sun je jedinstven među kineskim vođama 20. vijeka po tome što je bio nadaleko cijenjen i u kontinentalnoj Kini i na Tajvanu.^[4]

Sun se smatra jednim od najvećih lidera moderne Kine, ali je njegov politički život bio u stalnoj borbi i čestom izgnanstvu. Nakon uspjeha revolucije 1911. godine, brzo je dao ostavku na mjesto predsjednika novoosnovane Republike Kine i prepustio položaj Yuan Shikaiju. Uskoro je otišao u egzil u Japan radi sigurnosti, ali se vratio da bi osnovao revolucionarnu vladu na jugu kao izazov za gospodare rata koji su kontrolisali veći dio nacije. Godine 1923. pozvao je predstavnike Komunističke internacionale u Kanton (Guangdžou) da reorganizuju svoju partiju i formirao krhki savez sa Komunističkom partijom Kine. Nije doživio da vidi kako njegova partija ujedinjuje zemlju pod njegovim nasljednikom, Chiang Kai-shek, u Sjevernoj ekspediciji. Umro je u Pekingu od raka žučne kese 12. marta 1925. godine.^[5]

Sunovo glavno nasljeđe je njegova politička filozofija poznata kao tri principa naroda: Mínzú (民族主義, Mínzúzhǔyì) ili nacionalizam (nezavisnost od strane dominacije), Mínquán (民權主義, "Mínquan) ili prevedeno pravo naroda" „demokratija“), i Mínshēng (民生主義, Mínshēngzhǔyì) ili život ljudi (ponekad se prevodi kao „komunitarizam“ ili „blagostanje“).^[6][7][8]

1. ^ Steinberg, Jessica (10. 2. 2021). "China's century-old support for Zionism surfaces in letter". The Times of Israel. Pristupljeno 11. 8. 2022.
2. ^ Singtao daily. Saturday edition. 23. 10. 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.
3. ^ "Chronology of Dr. Sun Yat-sen". National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall. Arhivirano s originala, 16. 4. 2014. Pristupljeno 12. 3. 2014.
4. ^ Tung, William L. [1968] (1968). The political institutions of modern China. Springer publishing. ISBN 9789024705528. str. 92. P106.
5. ^ Barth, Rolf F.; Chen, Jie (2. 9. 2016). "What did Sun Yat-sen really die of? A re-assessment of his illness and the cause of his death". Chinese Journal of Cancer. 35 (1): 81. doi:10.1186/s40880-016-0144-9. PMC 5009495. PMID 27586157.
6. ^ "Three Principles of the People". Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 15. 5. 2017.
7. ^ Schoppa, Keith R. [2000] (2000). The Columbia Guide to Modern Chinese History. Columbia university press. ISBN 0231500378, ISBN 9780231500371. pp. 73, 165, 186.
8. ^ Sun, Yat-sen (3. 8. 1924). "三民主義：民生主義 第一講 [Three Principles of the People: People's living, Lecture 1]". 《國父全集》 [Complete collection of the National Father's scripts]. 中山學術資料庫系統 (jezik: kineski). str. 0129–0145. Arhivirano s originala, 11. 5. 2019. Pristupljeno 30. 12. 2019. 我們國民黨提倡民生主義，已經有了二十多年，不講社會主義，祇講民生主義。社會主義和民生主義的範圍是甚麼關係呢？近來美國有一位馬克思的信徒威廉氏，深究馬克思的主義，見得自己同門互相紛爭，一定是馬克思學說還有不充分的地方，所以他便發表意見，說馬克思以物質為歷史的重心是不對的，社會問題才是歷史的重心；而社會問題中又以生存為重心，那才是合理。民生問題就是生存問題......